► Qazanda tatar tele nıq aqsıy
Türälär tatarça söyläşergä telämäsä häm tatar telendä eş qäğäzläre, elmä taqtalar yazılmasa, mäktäptä tatarça öyränep çıqqan uquçını busağadan urıs moxitı qarşı ala.
Qazan şähärendäge Qurçaq teatrında ayına küp digändä tatar telendä 2-3 spektakl uynala. Tatar yäş tamaşaçılar teatrı citäkçelegennän dä: “Yäşüsmerlär kilmi”,- digän süzlärne işetkälärgä turı kilä. Ber qarağanda, älegä mäktäp häm gimnazialärdä tatar telendä uqıtu üz cayına barğanda, böten uquçılar da tatar telendä bik şäp itep ük söyläşmäsä dä, naçar añlamasqa tieş kebek. Ämma teatrlardağı xäl, uramda aralaşqannarnı tıñlap torsañ, monıñ kiresen küräseñ. Säbäp närsädä soñ?
“Qazan şähäre başlığı İlsur Metşin jurnalistlar tatarça soraw birgändä dä urıs telendä cawap birergä tırışa”,- digän süzlärne işetergä turı kilä. Bügenge köndä Qazan şähäre türäläre arasında, tellärne belügä kilgändä, zur iğtibar tatarğa tügel, ä ingliz telenä birelä. Çit illärgä küp yörgängä häm Tatarstan başqalasınıñ xalıqara çaralar ütkärüenä kilgändä, ansı di kiräk. Ämma tuğan teleñä zıyanğa tügelder, möğäyen.
“Añlap, belep üzem onıtmas öçen tatarça söyläşergä tırışsam da tatarça söyläşüçe keşelär bik az”,- di Tatar kongressınıñ Qazan şurası başlığı Färit Miftaxov. Anıñ äytüençä, başqalada tuğan telne propağandalaw aqsıy. “Härber keşeneñ üzeneñ telen, milläten belüeneñ iñ kiräkle äyber ikänlegen añlatırğa kiräk. Başta şul, qalğanı annan soñ ğına bulırğa tieş”,-di Miftaxov.
Añlatu digännän, küzgä bärelep torğan elmä taqtalarda da şähär xakimiate soñğı waqıtta tatar telen bötenläy onıta başlağan küräseñ. “Respublika oyışmalarınıñ “Ğailä yılı-God semi v Respublike Tatarstan” digän ike teldä matur iğlannarı bar. Ä şähär xaqimiäte nişläpter “God semi” dip kenä çığardı”,-di Tatar kongressı Başqarma komitetı räise Rinat Zaqirov.
Şähär xakimiateneñ tellärne üsterü häm ictimağıy oyışmalar belän uzara bäyläneşlär urnaştıru bülege xezmätkäre Gölnaz İsmäğıyleva, bu xälne iğtibarsızlıq arqasında kitkän xata dip qabul itä. Qazanda tatar teleneñ abruyı citenkerämäwne ul başqada kürä. Mäğärif häm mädäniät ölkäsendäge xezmätkärlärneñ ike: tatar häm urıs tellärendä eş alıp barğannarğa xezmät xaqlarına bulğan östämä- 15 prosentnıñ menä ike yılğa yaqın inde tülänmäwe dä yoğıntısız qalmağan. “Bötenebez beläbez, boyırıqlar, qararlar bötenese dä urıs telendä äzerlänä. Munitsipäl xakimiat oyışmaları arasında xatlar alışqanda tatar telendä yazılğan xat belän aralaşunı kertü ähämiätkä iä bulır ide”,- dip İsmäğıyleva, türälärne bilgele ber sınaw aldına quyarğa kiräklegenä basım yasıy.
Ä menä bu bülek başlığı İrek Arslanov isä, tatar teleneñ abruyın kütärüne tiränräktä kürä. “Bez ägär dä üzebezneñ Qazanıbızda, tatar keşese öçen genä tügel, Tatarstanda yäşi torğan barlıq millätlär öçen dä, üzebezneñ millättä telneñ kiräklegen köndälek eştä tudırmasaq, ciñep çığa almayaçaqbız”,- di Arslanov.
Ber yaqtan tatarça küzgä bärelep torğan iğlannar, elmä taqtalar aqsaw, ikençe yaqtan Tatarstanda ike tellelekne türälär qanun bularaq cirenä citkerep ütämäw üsep kilüçe yäş buınğa üz yoğıntısın yasasa, öçençe yağı da bar ikän. Tatarstan ictimağıy pulatı räise İlgiz Xäyrullinnı tıñlıyq.
“Bötenebez dä Sovet zamanında çit telne öyrändek. İngliz telen häm bütän tellärne. Berebez dä belmädek. Bügenge köndä tatar telen öyrätü metodikası bez ber dä telne öyränmäsen öçen maxsus eşlänmäde mikän? Bez şul yul belän barmıybız mikän xäzer tatar telen öyrätkändä”,- di İlgiz Xäyrullin. Başqa millättän bulğan balalarnı tatar telenä öyrätüçe uqıtuçılar äytüençä, alar barsın da cirenä citkerep eşli. Ämma mäktäptän uramğa atlawğa uq uquçılarnı urıs dönyası qarşı ala. Köndälek tormışta qullanışı bulmağaç, näticäse dä yuq.
Kongressnıñ Qazan şähäre şurası da bügenge köndä alar aldında torğan iñ zur ähämiätkä iä mäsälälärneñ berse itep mäktäplärdä tatar telen uqıtunı kürä. Şuña kürä Qazandağı tatar tele uqıtuçıların rayonnarda cıyıp söyläşergä isäpläre. “Mäğärif bülegennän keşelär bulıp, andağı problemalarnı niçek çişü turında söyläşergä kiräk. Qıçqırıp qına tormış barmıy. Ul problemalarnı belgännär belän niçek itep döres itep eşläw öçen şundıy keşelärne cıyası kilä”,-di Färit Miftaxov.
Bu könnärdä Qazanda “Min tatarça söyläşäm” digän çara uza. Ul ike ay däwam itep 26 äpreldä tögällänäçäk. Anı oyıştıruçılar bıyıl kibetlärgä kerep tatarça belüçeläre häm belmäwçeläre bulğan säwdä noqtaların açıqlayaçaq. Mondıy çaralar bilgele ber waqıt aralığında ğına bulmıyça, daimi eş barsa, tatar teleneñ abruyına yoğıntısı zurraq bulır ide, möğäyen.
--------------------------------------------------------------------------------------------
► Baltaçta awıl belän awıl “suğışa”
Baltaç rayonı külämendä iñ köçle awılnı açıqlaw yarışı bıyılnıñ ğıynwar ayında başlanğan häm dekäberdä genä tögällänäçäk.
Älege bäygegä cır-biyü, citeştergän towarıñnı kürsätü, satu belän bergä tatarça köräş, voleybol, tennis, qul köräşe kebek yarışlarda kertelgän. Här awıl komandasında iñ kimendä 35 keşe bulırğa tiyeş. Bäygeneñ berençe öleşe ike törkemgä bülenep, Çepyä häm Baltaç zonalarında ütä. Azatlıq xäbärçesenä Çepyä urta mäktäbendä uzğan bäygedä bulıp, anıñ eçtälege belän yaqınnanraq tanıştı. Mondıy bäyge Tatarstan rayonnarı arasında berençe tapqır oyıştırılğan ikän. Şuşı yarışlar xaqında Çepyä urta mäktäbe direktorı Säydäş Nurmiev belän söyläştek. Äñgämä barışında bay tarixlı Çepyä mäktäbe xaqında da mäglümätlär alındı:
“Awılda qış köne eş azaya. Şunı isäpkä alıp rayon xäkimiäte polojenie eşläde. Anıñ buyınça här kümäk xucalıq, oyışma sänğät programması äzerli, yärminkä oyıştıra. Şunnan soñ awıl yäşläre arasında yarışlar kitä. Bu çaranı respublikada berençe dip äytergä bula. Çepyä mäktäbe üzençälekle. Monda tatarlar, urıslar, udmurtlar häm marilar uqıy. Alarnıñ barısın da sportqa tartabız.”
Uzğan şimbädä Çepyäda Subaş häm Qunır awılı yäşläre köç sınaştı. Subaş awılı Mari İle respublikası belän yänäşä bulsa, Qunır awılınıñ tege yağında Kirov ölkäse. Bügenge wäzğeyättä awıllarda yäşlär kimi, eşlärgä keşe bulmayaçaq digän süzlärne Baltaç rayonında da işetergä turı kilde. Xäl şulay tora ikän, yäşlärne bäygegä tuplaw qıyın bulmıyaçaqmı? Bu sorawğa Qunır häm Subaş awılları cirlekläre başlıqları Eduard Kamalov häm Xälil Ğıylmullin cawap birdelär:
“Yäşlär teläp kildelär. Bu eşne cirlek, kümäk xucalıq, yäşlär liderları başlap yöri. Töp mäsälä - yäşlärneñ buş waqıtın cälep itü”.
Şuşı söyläşüdän soñ köräşçelärdän ber yañalıq işettergä turı kilde, bäygedä qatnaşuçı härkemgä kümäk xucalıq 100-200 sum aqça birgän. Monısı qızıqsındıru çarası bulıp tora. Rayon buyınça ciñüçelär dekäber ayında bilgele bula häm Baltaç xäkimiäte diplomnar belän bergä alarğa aqçalata büläk tapşıraçaq.
--------------------------------------------------------------------------------------------
►Aq bars”nıñ çirattağı köndäşe kem bulır?
16 martta “Aq bars” Mäskäwneñ “SSKA” qomandasın 3:2 isäbe belän ciñde. Çirattağı köndäşe kem bulır?
Rusiä xoqkey çempionatında boz östendäge köräş belän berrättän canatarlar arasındağı qarşılıq, köndäşlek artqannan-arta bara di, här uyınnı küzätep baruçı Qazan yegete İrek Ğäripov. Mäsälän Qazanda uzğan 16 marttağı uyında “SSKA” qomandasınıñ canatarların “Tatneft – Arena” sarayına bayraqlarsız ğına, sanap-qarap kertälär. Çönki aña qädär “Aq bars” canatarlarına “SSKA” yaqlılar Mäskäwdä şundıy uq çikläw quyğan bulğannar.
Päräwezdäge canatarlıqqa kilgändä, “Aq bars” häm “Salawat Yulayıv” qomandalarınıñ räsmi internet bitlärendäge fikerlärne qarasaq, här yaq üzen çempion itep kürä, maqtıy, ciñülär teli.
“Tatarstan yäşläre” gazetasınıñ sport xäbärçese Almaz Gafiatov aldağı yıllardağı uyında bulğan canatarlar qarşılıqların iskä aldı, häm ägär “Aq bars” “Salawat Yulayıv” belän uynıy qalsa, boz saraylarındağı xalıq arasında “şaw-şu” buluı mömkin di:
“ Uzğan yılnı “Metallurg” belän bulğan ide ul qarşılıq, taqtalarğa säyäsi şiğärlär yazıp çıqtılar. Tatarlarğa qarşı da süzlär buldı. Bıyıl älegä tınıç, waqıt kürsäter. Ägär “bars”lar Ufa qomandası belän oçraşsa, bu tınıçlıq bozılırğa da mömkin. ”
İşetüegezçä Almaz “Aq bars” finalda “Salawat Yulayıv” belän uynamas mikän dip farazlıy.
İrek Ğäripov “bars” “Dinamo” belän oçraşır di:
“ 1998 yıllardağı kebek “Aq bars” – “Dinamo” finalda bulır dip kötelä. Beznekelär çempionlıqnı kire qaytarırlar kebek”
Tatarstanda bilgele sport jurnalistı Radik Sabirov boz köräşendä Ufa qomandası çempion qalaçaq digän farazlarğa qarşı çığıp, mondıy fiker citkerde:
“Salawat Yulayıv”nı barsıda çempion qalaçaq dip aldan qıçqırdı, läkin min üzem şiklänäm. Çönki alarnıñ trenirları urta qullı ğına äydaman. Biläletdinov kebek zur ciñülärgä ireşkän keşe tügel. Anıñ qomandaları pley-offta ottıralar ide. “SSKA”nı Mäskäw türäläre kütärergä teliäçäklär, läkin miña qalsa alar äle altın medäl öçen köräşerlek däräcädä tügel.”
“Aq bars”larnıñ Qazanda uynağan här uyınnarında Tatarstan prezidentı qatnaşa. “SSKA” belän uzğan uyında da ul qul bolğap “bars”larğa uñışlar teläde. 16 martta “Tatneft-Arena” boz sarayında qatnaşuçı tamaşaçılarnıñ sanı da 9 meñnän artıp kitä.
Bu könnärdä “Aq bars”nıñ yal waqıtları, aldağı uyınnarğa sişämbe äzerlänä başlıyaçaqlar. “Bars” nıñ çirattağı uyında kem belän uynawın “Dinamo - Metallurg”, “SKA - Loqomotiv” qomandaları arasındağı köräş näticäse bilgeliaçäk. Mäsälän “Dinamo” ottırsa “Aq bars” “Salawat Yulayıv” belän oçraşaçaq ikän.
“
