►Açıq mikrofon: Dollar töşü zıyanğamı, ällä faydağamı?
- Üzebezneñ aqçanı dollarda saqlamağaç, bezgä anıñ zıyanı yuq. Läkin şulay da, Rusiä külämendä qarağanda, bu bezneñ iqtisadqa zıyan kiterä. Bezneñ küp kenä stabfond aqçaları dollarda saqlana. Şunıñ öçen alarnıñ da qımmäte kimi. Şulay bulğaç, bezgä dä yoğıntısı bulmıy qalmıy.
- Stabfondnıñ küpmeder küläme dollarda saqlana, küpmeder altında saqlana. Mäsälän, Amerikada saqlana torğan bezneñ ilneñ aqçaları, qazna aksialärendä; alar şulay uq dollar belän isäplänä.
- Min dollarnı totıp ta qarağanım yuq, belmim närsä ikänen dä.
- Rubllär genä bez qullanabız, iñ uñaylı variant bügenge köndä.
- Kemdä dollar bar, alar zıyan kürä.
- Miña ber zıyanı da yuq. Minem bit dollar da yuq, euro da yuq, rubl genä bar.
- Mindä dollar da küp, euro da küp, euro äybäträk, ul üsä, kübäyä.
- Dollar qızıq tügel, töşä dä töşä, läkin tizdän ul yañadan kütäreläçäk.
- Bezdän, turistik agentlıqtan, yal itärgä baruçılarğa uñaylıraq, çönki turizmnıñ bäyäläre dollar belän, ä alar töşä, şulay bulğaç, dollarğa barğan säfär qıluçılarğa faydalı bula. Säfärgä aldan söyläşep, yullamanı aldan xästärläp quyu da yaxşıraq bulırğa mömkin.
- Ber dollarğa elek 27sum turı kilä ide, xäzer 23 sumğa turı kilä. Zıyan ğına küräm, Amerikada iqtisad töşep bara. Xäzer bezdäge “derevannıy” rubl üsep bara.
- Min zıyan kürmädem, çönki min dollar belän eş itmim, biznes belän şögellänmim. Min däwlät xezmätkäre, xezmät xaqı bezneñ totrıqlı, üzgärmi. Min bar yaqtan da saqlanğan keşe, zıyan kürmädem.
- Miña härdaim zıyan. Dollarnıñ bezneñ öçen täesire yuq. Çönki kibetlärdä, bazardağı äyberlärneñ bäyäläre üsep tora.
- Min aqçamnı dollarda totmıym. Min bik şatmın dollarnıñ töşüenä. İnde 10 yıl elek äytälär ide, ul qäğäzneñ bäyäläre qalmağan, alar belän bädräflärne berketep kenä çığarğa da bula, dip. Euro çığu belän, euroğa küçtem. Amerika tawarları bezdä oçsız bulaçaq.
- Dollarnıñ qursı töşüe bar iqtıysadqa da zıyan kiterde, xätta bar Yewropa iqtıysadına da. Çönki bar cirdä dä isäp-xisap dollar qursı belän isäplänä. Euro üsüen üsä, läkin euro ul älegä iqtisad bazarın yawlap almağan, bar qullanış dollarda qala.
- Kem aqçaların euroda tota, alar zıyan kürmäyäçäk.
- Min dollar belän ğömümän eş itmim,çönki mine Rusiä däwläte aqçası da qänäğätländerä.
--------------------------------------------------------------------------------------------
►Tatarstanda Turizm kiñäşmäse uzdı
Rusiäneñ turizmnı üsterü federal' agentlığı başlığı urınbasarı Nadejda Mazina äytüençä, bügenge köndä turizm ölkäse öçen dä zur fayda kiterä torğan iñ küp aqçalı programma “Könyaq yünäleş” dip atala. Bu ike yılda ğına da 54 milliard sum bireläçäk. Ser tügel, Soçida bulaçaq Olimpiada moña yoğıntı yasağan. Şulay uq, turizm türäläre kiñäşmäsennän añlaşılğança, Yıraq Könçığışnı häm Bayqal aryağın üsterü programmasınnan da turizm ölkäsenä äz tammayaçaq. Ämma, Rusiäneñ eçke häm töbäklär turizmı idaräse başlığı Gennadiy Pilipenko äytüençä, programma da, aqça da bar, tik tormışqa aşıru yulları, yäğni strategia bügenge köngä qädär eşlänep betmägän äle.
Folklor häm yola teatrı da tözelergä mömkin Qazandağı kiñäşmä waqıtında Pilipenko Rusiäneñ älege tarmaq ölkäsendä bik küp eşlise barlığın da äytep uzdı. Awıl turizmı, milli parklar, maşinağa utırıp yulda yörüçelär turizmı, yul buyındağı xezmät häm başqalar bötenläy totınmağan eş bulıp tora. Taw çañğısı qurortların buldıru öçen urınnar citärlek. Yewropanıñ bu yünäleştäge turizmınnan ayırmalı bularaq, Rusiädä taw şuarğa barğan keşene külgä töşep balıq ta tottırıp, urmanğa awğa da çığarıp cälep itü älegä xıyal ğına, älbättä. Pilipenko qabatlanmas milli baylıqnı kürsätä belügä dä zur iğtibar kiräklegenä basım yasadı. Misal öçen Qazanğa säfär waqıtında “Qaz yolqu” yolasın kürü anıñ küñelenä bigräk tä xuş kilgän. Awılğa bu yolanı kürsätü yünäleşe eşlänsä, bälki çit il säyäxätçeläre genä tügel, Rusiäneñ başqa töbäklärennän dä kürergä teläwçelär xätsez bulır ide, möğäyen.
Nadejda Mazina Respublika räsmiläre bu cıyılış Rusiäneñ başqa töbäklärennän Tatarstanğa turistlar cälep itergä uñay täesir yasar dip ömetlänä. Rusiäneñ turizmnı üsterü federal agentlığı başlığı urınbasarı Nadejda Mazina isä, çaranı ütkärü öçen Qazannı saylawğa kilgändä: “Turizm da üskän köçle töbäk. Monda tarixi tamırlar da bik tirän. Tarixi turizm da yaxşı üskän. Kruiz turizmı da nıq üsärgä mömkin. Awıl turizmınıñ üsü mömkinlekläre bar”,- dide. Rusiäneñ böten töbäklärennän wäkillär qatnaşqan bu kiñäşmä Qazannı turizm ölkäsendä tanıtaçaq. Çit ildän häm Rusiäneñ üzennän kilüçelärne dä arttırığa mömkinlek birer, dip ömetlänä ul.
“Kirmän tañ qaldırdı. Kiçä min şähär buylap yördem. Cäyäwle yullarınıñ, yäğni trotuarlarnıñ tarlığı uñaysız häm qaralmağan. Nigäder şähärdä qar bik küp. Ällä çistartılmağan… Ä ğömümän, bik matur häm yaxşı şähär”,- di Gavril Xarlampev. Ul Saxa respublikasınıñ eşmäkärlek häm turizmnı üsterü minstrınıñ urınbasarı. Ä menä Mari İle wäkilläre: “Kürşe bulıp ta kürergä waqıt taba almağan Qazan Kirmänen, başqa tarixi binalarnı qarap soqlandıq”,- di.
Marat Bariev Rusiä töbäkläreneñ turizm tarmağı räsmiläre bu ölkäne yaxşı belgängä, küräseñ, här närsägä iğtibarlı. Moña qädär Qazan turında küp işetep, Tatarstan başqalasına kilgännär Marat Barievqa täqdimnären yäşerep tormağan. “Tänqıytlär dä buldı. “Bez Qazanda hawa alanı zurraq, äybäträk dip uylağan idek”,- didelär. Menä min kötmägän tağın ber äyber. “Bauman uramı sezneñ matur. Ämma andağı kibetlärdäge elmä taqtalar, iğlannar uylanmağan, artqa tarta”,- dilär. Bez iälängängä küräder inde aña iğtibar itmibez bit. Şuşı “Korston” üzäge alarğa bik oşıy. Berse dä Qazanda Yewropa däräcäsendäge üzäk bar dip uylamağan. Ämma keşe kilgäç urnaştıra torğan cire, yäğni reseption artqa qalğan. Keşe urnaşqan çağında modıy qunaqxanä turında şunnan isendä qaldıra didelär”,- di Marat Bariev. Tänqıyt', täqdimnär belän kileşüen dä östäp quydı ul.
--------------------------------------------------------------------------------------------
►Näwrüzne kemnär kötä?
Näwrüzne üzbäk häm azäri kötä. Ä tatarlar? Samara mäçete yanında taratılğan “Näwrüz bäyräme häm islam täğlimäte” kitabı tıyılğan ide bit.
Ğayıtlär kebek tansıq bulıp kitä almadı
1990 yıllarda anı ğömümmilli yäki ğömümtörki bäyräm bularaq tatarğa da kire qaytaru eşe başlanğan ide. Şul uq waqıtlarda Qazanğa qayta başlağan Qorban yäki Ramazan ğayıte xäzer küp xalıq qatnaşuçı dini bäyrämnärgä äwerelde. Ä Näwrüz alar kebek ğammäwi bäyräm bulıp kitä almadı. Döres, Qazanda bu yal könnärendä Yaña Sawin rayonında balalar qatnaşında şundıy bäyräm yasarğa telilär. Däwlät yärdäme belän. Tik şulay da aña tatar möselmannarı nik şik belän qarıy? Äytik elekkege “Saq-Soq” roq-törkeme citäkçese Marat Säyfetdinov açqan “Islam.ru” saytı: “Näwrüz häm yaña yıl bäyräme islam dinenä çit bulğan närsälärgä nigezlänä. Anı bäyräm itü Päyğämbärebez sälallahü ğäläyhissälam tarafınnan tıyılğan”, - dip yaza.
Tacikstanda bügen Nävrüz bäyrämnäre yasala başladı. 20 Mart, 2008.Näwrüzne qabul itmäw “ekstremizm” bula ala
Mondıy qatğıy fiker äytü xäzer qurqınıç ta bula ala. Çönki küptän tügel genä Näwrüzne tänqıyt itkän öçen ber möselman basmasın mäxkämä yabıp ta quydı. Samaradağı federal iminlek xezmäte bülekçäse “Näwrüz bäyräme häm islam täğlimäte” («Prazdnik Navruz i islamskaya doktrina») isemle kitapçıqnı mäxkämä aşa ekstremistik dip tıydırğan.
Tik bu ğına citmägän, kitapçıqqa nigez bulıp kergän mäqälä autorınıñ İnternettağı säxifäse dä "tıyılğan". “Islam niçek bar” ( «Islam kak on est» ) saytın häm mäqäläne fälsäfä fännäre kandidatı, Rusiä xakimiatenä quştan mulla tügel, ä Azärbäycandağı dönyawi ğälim Aydın Ali-zade yasağan bulğan. Azäri ğälime bu säxifäsen üzeşçän häm şäxsi saytı dip atıy. Ul, tıysalar da, tıymasalar da, Näwrüz möselman bäyräme bulıp kitä almıy bit inde di. İnde biş bıltır yasap quyğan saytın bıyıl "yabuları" turında Aydın Ali-zade Qazandağı "Islamtat" agentlığı citäkçese Radik Xösnetdinovtan belgän. Aydın Ali-zade Näwrüzneñ mäcüsi asılın añlata häm anı qayber xalıqlarğa xas bulğan milli bäyräm dip atıy. Äytik tatarnıñ saban tuyı kebek.
