Näk monnañ 3 yıl elek meñlägän protestçı qarşılıq çaraları oyıştırıp ozaq waqıt xaqimiättä qalğan il prezidentın urnınnan kitärgä mäcbür itkän ide.
Prezident Aqayevnı urnınnan kitärgä çaqırğan xalıq protestları monnañ 3 yıl elek 24 martta bulğan ide. Bıyıl isä bu kön, xalıq inqilabı iseme astında däwlät tarafınnan räsmi bäyräm bularaq bilgelänä. Xalıq bu könne äle dä dulqılanıp iskä ala. Läkin bu könne çınnan da revolusiä dip atap bulamı? Bez xalıq arasında bäxäs tudırğan bu tema turında elekke tışqı eşlär ministrı ä xäzerge waqıtta oppozisiä partiäse başlığı bulğan Roza Otunbayeva xanımnan soradıq:
“Zur tarixi waqıyğanıñ üz qarşılıqları bula. 24 mart könne xalıq baş kütärde. Bu waqıyğa çınnan da inqilap ide. Xalıq korupsiä häm ğadelsezlektän tuyğan ide. Alar kontitusiäneñ eşläwen taläp itä ide. Çönki konstitusiädä prezidentnın küp digändä ike tapqır saylanırğa xaqı bar, Aqayev isä bu tärtepne bozdı häm bu eştä aña bulışqan yärdämçeläre dä küp buldı. Konstisiä mäxkämäse anıñ 3 tapqır saylanuına röxsät itte. Läkin 4gä saylanıp qalırğa telägän çaqta xalıq moña qarşı çıqtı.”
Prezident süzçese Nurlan Şaqiyev dä, 24 mart könen säyäsi ber revolusiä bularaq atıy, çönki di ul, bu könnän başlap üzgäreşlär başlandı.
“Barlıq revolusiä taläpläre xäzergäçä 3 yıl eçendä ütälde. Çönki iñ başta rejim üzgärde. Bu alğa quyılğan berençe taläp ide. İkençese konstitusiänı reformalaw taläbe ide. Läkin bu taläpne ütäw öçen waqıt kiräk buldı. Häm axırda 2007 yılda bez xalıq referendumı aşa yaña konstitusiäne qabul ittek. Öçençese isä korupsiä belän köräş ide. Häm bu köräş xäzer näticäsen kürsätä. Monı dälillär öçen bez 2005 yılğı däwlät qaznası belän 2007 yılğı qaznanı çağıştırırğa kiñäş itäbez. Başta ul 500 million dollar bulsa bügenge köndä ul 2 tapqırdan da kübräk arttı.”
Läkin 2005 yılda Calalabad şähärendäge protset çaraların citäklägän Meder Ğosmanov isä 2005 yıldan alıp xäzergäçä inqilap däräcäsendä ber nindi üzgäreşlär bulmawın däğwä itä. Şulay uq ul bu waqıyğanı inqilap diyüdän kübräk elekke xaqimiätkä qaçu mömkinçelege tudıru bularaq atıy.
“İl taläpläreneñ berse dä sanğa alınmadı. Bez ilebeznen satılıun yäisä keşe xoquqların bozıluın taläp itmägän idek. Bez parlamentnen parlamnetnı taratuın taläp itkän idek. Läkin bu xäl 3 yıldan soñ zur cäncäldan soñ ğına başqarıldı. Qayberäwlär Baqiyev awır şartlarda xaqimiätkä kilde dilär, yuq asılda elekke xaqimiät bik ciñel qaçıp kitte . Ä bez bügen cıyılıp 24 martnı bäyräm itep bilgelebez. Oyat bit cämäğat, elekke xökümät qaçıp kitte, bu bezneñ ilebez öçen oyat närsä bulıp qaldı.”
Şulay itep bulğan üzgäreşlär belän här kem kileşä almıy. Korupsiägä mäsäläsendä isä bu problemgä qarşı çaralar kürelä dip xalıqqa äytelsä dä, xaqimiät eçendäge cäncallar tıñmıy. Oppozisiä prezident Baqiyevneñ tuğannarının däwlät eşlärendä yaxşı urınnarga kiterelüenä qalğannarının isä säwdä eşlärendä bayıp kitüenä işarä itä. Mondıy xällär Aqayev waqıtında da bar ide älbättä. Xäzergedän artığı belän.
Prezident süzçese Şaqiyev Qırğızstandağı iqtisad yaxşıra bara disä dä qırğızlar öçen bu bik äz üzgäreş buldı. Aylıq 40 dollar aqçağa eşlägän xalıq, cüñle aqça eşläw xıyalı belän Rusiä, Qazaxstan häm başqa yewropa illärenä yul tota. Şulay uq xalıq xezmätläre elektr mäsäläse äle çişelmägän. İlneñ tışqı säyäsätendä törtep kürsäterlek ber ni üzgäreş bulmawı kürelä.
Şulay itep Qırğızstanğa soñgı 3 yıl eçendä ilnen eçennän häm tışınnan küzätkändä 2005 yıl martında bulğan waqıyğalarğa bik törle qaraş bar. Bu waqıyğada demokratiäneñ üseş häm yaxşırıu öçen xalıqnıñ prezidentkä qarşı başkütärüe, barı tik Qırğızstan tarixında zur demokratik ber çara bularaq qaldı. Qısqası xaqimiät qaysı ber tarmaqta üseşkä ireştek dip beldersä dä, bolar xalıqnıñ yuğarı taläpläre qanäğatländermi.
Prezident Aqayevnı urnınnan kitärgä çaqırğan xalıq protestları monnañ 3 yıl elek 24 martta bulğan ide. Bıyıl isä bu kön, xalıq inqilabı iseme astında däwlät tarafınnan räsmi bäyräm bularaq bilgelänä. Xalıq bu könne äle dä dulqılanıp iskä ala. Läkin bu könne çınnan da revolusiä dip atap bulamı? Bez xalıq arasında bäxäs tudırğan bu tema turında elekke tışqı eşlär ministrı ä xäzerge waqıtta oppozisiä partiäse başlığı bulğan Roza Otunbayeva xanımnan soradıq:
“Zur tarixi waqıyğanıñ üz qarşılıqları bula. 24 mart könne xalıq baş kütärde. Bu waqıyğa çınnan da inqilap ide. Xalıq korupsiä häm ğadelsezlektän tuyğan ide. Alar kontitusiäneñ eşläwen taläp itä ide. Çönki konstitusiädä prezidentnın küp digändä ike tapqır saylanırğa xaqı bar, Aqayev isä bu tärtepne bozdı häm bu eştä aña bulışqan yärdämçeläre dä küp buldı. Konstisiä mäxkämäse anıñ 3 tapqır saylanuına röxsät itte. Läkin 4gä saylanıp qalırğa telägän çaqta xalıq moña qarşı çıqtı.”
Prezident süzçese Nurlan Şaqiyev dä, 24 mart könen säyäsi ber revolusiä bularaq atıy, çönki di ul, bu könnän başlap üzgäreşlär başlandı.
“Barlıq revolusiä taläpläre xäzergäçä 3 yıl eçendä ütälde. Çönki iñ başta rejim üzgärde. Bu alğa quyılğan berençe taläp ide. İkençese konstitusiänı reformalaw taläbe ide. Läkin bu taläpne ütäw öçen waqıt kiräk buldı. Häm axırda 2007 yılda bez xalıq referendumı aşa yaña konstitusiäne qabul ittek. Öçençese isä korupsiä belän köräş ide. Häm bu köräş xäzer näticäsen kürsätä. Monı dälillär öçen bez 2005 yılğı däwlät qaznası belän 2007 yılğı qaznanı çağıştırırğa kiñäş itäbez. Başta ul 500 million dollar bulsa bügenge köndä ul 2 tapqırdan da kübräk arttı.”
Läkin 2005 yılda Calalabad şähärendäge protset çaraların citäklägän Meder Ğosmanov isä 2005 yıldan alıp xäzergäçä inqilap däräcäsendä ber nindi üzgäreşlär bulmawın däğwä itä. Şulay uq ul bu waqıyğanı inqilap diyüdän kübräk elekke xaqimiätkä qaçu mömkinçelege tudıru bularaq atıy.
“İl taläpläreneñ berse dä sanğa alınmadı. Bez ilebeznen satılıun yäisä keşe xoquqların bozıluın taläp itmägän idek. Bez parlamentnen parlamnetnı taratuın taläp itkän idek. Läkin bu xäl 3 yıldan soñ zur cäncäldan soñ ğına başqarıldı. Qayberäwlär Baqiyev awır şartlarda xaqimiätkä kilde dilär, yuq asılda elekke xaqimiät bik ciñel qaçıp kitte . Ä bez bügen cıyılıp 24 martnı bäyräm itep bilgelebez. Oyat bit cämäğat, elekke xökümät qaçıp kitte, bu bezneñ ilebez öçen oyat närsä bulıp qaldı.”
Şulay itep bulğan üzgäreşlär belän här kem kileşä almıy. Korupsiägä mäsäläsendä isä bu problemgä qarşı çaralar kürelä dip xalıqqa äytelsä dä, xaqimiät eçendäge cäncallar tıñmıy. Oppozisiä prezident Baqiyevneñ tuğannarının däwlät eşlärendä yaxşı urınnarga kiterelüenä qalğannarının isä säwdä eşlärendä bayıp kitüenä işarä itä. Mondıy xällär Aqayev waqıtında da bar ide älbättä. Xäzergedän artığı belän.
Prezident süzçese Şaqiyev Qırğızstandağı iqtisad yaxşıra bara disä dä qırğızlar öçen bu bik äz üzgäreş buldı. Aylıq 40 dollar aqçağa eşlägän xalıq, cüñle aqça eşläw xıyalı belän Rusiä, Qazaxstan häm başqa yewropa illärenä yul tota. Şulay uq xalıq xezmätläre elektr mäsäläse äle çişelmägän. İlneñ tışqı säyäsätendä törtep kürsäterlek ber ni üzgäreş bulmawı kürelä.
Şulay itep Qırğızstanğa soñgı 3 yıl eçendä ilnen eçennän häm tışınnan küzätkändä 2005 yıl martında bulğan waqıyğalarğa bik törle qaraş bar. Bu waqıyğada demokratiäneñ üseş häm yaxşırıu öçen xalıqnıñ prezidentkä qarşı başkütärüe, barı tik Qırğızstan tarixında zur demokratik ber çara bularaq qaldı. Qısqası xaqimiät qaysı ber tarmaqta üseşkä ireştek dip beldersä dä, bolar xalıqnıñ yuğarı taläpläre qanäğatländermi.