Accessibility links

Кайнар хәбәр

Freedom House: matbuğat irege qısıla


Christopher Walker, Freedom House
Christopher Walker, Freedom House

2007 yılda dönyada matbuğat ireklegen çikläw däwam itkän. Freedom House oyışmasınıñ yıllıq xisabında şundıy näticä yasalğan. Matbuğat irege iñ nıq qısılğan illär arasında elekke sovet illäre.

Freedom House oyışmasınıñ sişämbedä iğlan itelgän xisabı 195 ildä ütkärelgän tikşerenülärgä nigezlängän. Matbuğat ireklege torışına qarap alar 3 zur törkemgä bülengän – irekle, öleşçä irekle häm ireksez. İrekle illär sanı 72, öleşçe ireklelär – 59, ireksezläre - 64. Uzğan häm annan aldağı yıllar belän çağıştırğanda, bu – artqa çigenü.

"Elekke sovet illärenä kilgändä, bu ayanıç täräqqiät bigräk tä küzgä taşlana, – di Freedom House citäkçeläreneñ berse Christopher Walker. – Baltiktan qala 12 ilneñ 10-ı ireksez dip tabılğan. Gruziä belän Ukraina öleşçä irekle. 12 ilneñ 10-ı uzğan yılda tiskäre üzgäreşlär kiçergän."

Qanunçılıq, säyäsi häm iqtisadi şartlarnı iskä alıp här ilgä 0-dan alıp 100-gä qädär ball birelgän. 100 – iñ naçar kürsätkeç. Ber yıl elek Rusiäneñ 67 bulsa, xäzer 78 bulğan, yağni naçarayğan digän süz.

"Rusiädä matbuğat ireklege uzğan yıllar belän çağıştırğanda tiskäre yaqqa bara. Bu media tarmağında bäysezlekneñ tamırın qorıtu tırışlığında açıq çağıla, – di Walker. – Matbuğat ireklegeneñ säyäsi, qanuni häm iqtisadi ülçämnären alsañ, Rusiädä här yaqlap çigenü bara."

Xisapnıñ Rusiägä qarağan öleşendä matbuğat ireklege qısıluğa ayırım misallar kiterelgän.

Xisapta äytelgänçä, konstitutsiädä süz häm matbuğat ireklege täqrarlansa da, çınbarlıqta säyäsiläşkän häm korrupsiäläşkän mäxkämä yärdämendä jurnalistlarnı ezärlekläw bara.

Uzğan yıl oppozitsiädäge Başqa Rusiä xäräkäte eşçänlegen yaqtırtqan jurnalistlar östennän distälägän mäxkämä eşe açılğan.

Novaya Gazetanıñ Samara häm Tübän Novgorod büleklärendä tentülär ütkärelgän.

Exo Moskvı radiosı "ekstrmizm" taratqan öçen prokuraturadan distälägän kisätü alğan.

Yuğarı räsmilärneñ aqça yuuları turında yazğan Moldova jurnalistı Natalya Morar ilgä kertelmägän.

Xisapta äytelgänçä, Rusiä jurnalistlar öçen iñ qurqınıç urınnarnıñ berse bulıp qala. 2007 yılda räsmilär ike jurnalistnıñ säyer ülemen "qul salu" dip bäyälägän.

İran häm Süriägä qoral satunı tikşergän Kommersant xäbärçese İvan Safronov üz fatirınıñ täräzäsennän yığılıp töşte, dielgän.

Seberdäge bäysez Yaña televidenie operatorı Vyaçeslav İvanov, xärbilärdän alğan yanawlar häm tänendäge yaralarğa qaramastan, kümer gazı belän ağulanıp ülgän dielde.

Ni ayanıç, bu cinayätlärneñ kübese açılmıy qala, di Freedom House. Novaya Gazeta jurnalistı İgor Domnikovnıñ 2000 yılda 5 keşedän torğan Kazan törkeme tarafınnan üterelgän dip tabıluı siräk çığarma bulıp tora.

İlneñ barlıq ähämiätle mäğlümat çaraları Kreml qaramağında. Berençe kanal, Rossiä, NTV televideniese, İtar-Tass, RİA-Novosti agentlıqları, Radio Rossii, Mayak radioları, ingliz telle Russia Today kanalı. Monnan tış tağın meñlägän cirle radio, televidenie, gäzit-jurnallar Kreml propagandası belän mäşğül.

Siräk-miräk qalğan bäysez çığanaqlar da Kremlgä yaqın torğan finans törkemnär tarafınnan satıp alınıp bara.

İnternet berdän-ber bäysez mäğlümat çığanağına äylänep bara. Läkin xäzer inde anda da räsmilär çikläwlär kertü turında uylana, dielgän Freedom House xisabında.

XS
SM
MD
LG