Accessibility links

Кайнар хәбәр

Millätara näfrätne matbuğat qızdıra


Rusiädä millätara näfrät nnigezendä cinayätlär näticäsendä yıl sayın distälägän keşe qorban bula. Bu näfrätne üsterügä mäğlümat çaraları da zur öleş kertä.

2006 yılnıñ fevral ayında Mäskäwneñ Bauman bazarı işelep, 70-läp keşe basılıp ülgännän soñ Rusiä matbuğatında qayğı urtaqlaşqan yazmalar dönya kürde. Ämmä aralarında, ul bazarda säwdä itkän Azärbaycan, Gruziä, Tacıqstan, Üzbäkstan keşelären kimsetkännäre dä bar ide.

"Yarıy äle qaza köndez bulmağan, ul çaqta keşelär, mäskäwlelär kübräk bulır ide. Ä bolay kübese kavkazlılar bulğan" dip yazdı ber uquçı Rusiäneñ iñ küp uqılğan Komsomolskaya pravda gäzitendä. Östäwenä ul qorbannar ğailäsenä qaralğan aqçanı pensionerlarğa öläşergä täqdim itte.

Şul uq gäzittä ikençe ber uquçı “qaralarnıñ” –Rusiädä qayber urıslar urıs bulmağannarnı şulay atıy – 81 yäşlek abıysına üze üstergän almaların satırğa birmi, dip zarlana.

“Taw xalqı, nişliseñ”

Xoquq yaqlawçılar fikerençä, Rusiä matbuğatında şundıy ksenofobik küreneşlär millätara näfrät nigezendä höcümnärneñ artuına kiterä. Yıl başınnan Rusiädä andıy höcümnärdä 57 keşe üterelgän. Bu näfrätneñ üsü säbäpläre itep xakimiätneñ moña qarşı köräşergä telämäwe häm sotsial sistemnıñ zäğiflege kiterelä. Ämmä monda mäğlümat çaralarınıñ da öleşe bar sıman.

"Ksenofobiä üze üsmi, Levada ütkärgän fiker beleşülärgä qarağanda ul 55-57% tiräsendä tora, - di Sova üzäge citäkçese Galina Kojevnikova. – Ämmä mäğlümat çaraları anı qızdırıp tora häm törle qotırtu, provakatsiälär belän agressiä däräcäsenä citkerä."

Galina Kojevnikova uzğan yıl dönya kürgän Rusiä mäğlümat çaralarında ksenofobiä turında kitap avtorlarınıñ berse. Rasaçıl fikerlär bastıru yağınnan Komsomolskaya pravda äydäp baruçılardan, di ul.

Dekabr ayında bu gäzit Yıraq Könçığışta ber azäri keşeseneñ üterüdä ğayeplänüe uñayınnan yazma bastırdı.

“Ğorur Kavkaz keşeläre qatnaşında qulğa qoral alıp talaşu Rusiäneñ başqa şähärlärendä dä bula torğan xäl. – dip yazdı baş möharrir urınbasarı Sergey Ponomarev. - Alar sine kinjal belän qadap yä qılıç belän ikeläygä turap kitä ala. Taw xalqı, nişliseñ. Şulay bulğaç, samimi Rusiä keşelärennän sez üzegezgä qarata nindi mönäsäbät kötäsez, qaderle kavkazlılar.”

“Sez tulı näces”

Cirle basmalar da qalışmıy. Ğıynvar ayında Murmanskida çığa torğan ber gäzit uquçılarna mädäniätlelekne bilgeli torğan test täqdim itte.

Sorawlarnıñ berse: “Ğailägezdä yäxüdlär barmı?” ide. Uñay cawapqa mondıy näticä birelä: “Borçılmağız. Sez tulı näces. Şuña da qaramastan, keşelär sezne xörmät itä.”

Küptän tügel Kiçke Mäskäw gäzite çegännärne cinayätçelektä ğayeplägän mäqälä basıtrdı. “Uqımışsız bularaq, alar qanunlı räweştä säwdä itä almıy. Şulay bulğaç, närsä qala? Döres: narkotiklar häm faxişälek” dip yaza gäzit.

Peterburdağı tacıq mäxälläse wäkile Nazar Mirzoda süzlärençä, matbuğat alarnı gel qarağa buyap yaza.

"Qayber jurnalistlar häm sarı matbuğat bezneñ turıda yalğan yaza, imeş bez çirle, awırular taratabız. Bu döres tügel, - di Nazar, - migrantlar cinaytçe tügel, alarnıñ 70-80% eşçelär, tözüçelär. Rusiädä tacıq tözüçeläre küpme kvadrat metr tözegänder, bu turıda yazmıylar".

Uzğan yıl Rusiä Dumasına cinayät turında yazğanda qorbannıñ häm cinayätçeneñ milläten atarğa tıyğan qanun ölgese täqdim itelde.

Milli azçılıqlar häm xoquq yaqlawçılar bu qanunğa qarata törle fikerlär belderde. Kübese xupladı, ämmä Galina Kojevnikova kebek belgeçlär fikerençä, jurnalistlar "qaralar", “könyaqlılar” digän süzlär qullanıp, bu qanunnı uraw yulların barıber tabaçaq.
XS
SM
MD
LG