Accessibility links

Кайнар хәбәр

İldä nilär bulıp yata? - 17.VI.2008


► Azärbaycan räsmi törkeme Tatarstanda ►"İñ şäp maşínalar Qazanda ►Tatar belän başqortnıñ urtaq yarası ► Litvadağı "sovet" tatarları Qazanda bäyräm yasıy

--------------------------------------------------------------------------------------------

Azärbaycan räsmi törkeme Tatarstanda

Tatarstan bezgä ruxıy yaqtan da, tamırlarıbız belän dä yaqın, dide Azärbaycan xökümäte başlığı Artur Tair oğlı Rasi-Zadä.

17 iyun könne Azärbaycan xökümäte törkeme Qazanğa kilde. Alarğa berençe könne Tatarstannıñ iqtisadıy mömkinlekläre täqdim itelde. Sänäğät şirkätläre başlıqları nilär citeşterüe turında söyläde.

“Üzebezneñ säyäsättä Rusiä töbäklärenä zur iğtibar biräbez. Tatarstan bezgä ruxıy yaqtan da, qan-tamırlarıbız belän dä yaqın. Tatarstannıñ soñğı uñışlarına bez bik quanabız”, dide Azärbaycan xökümäte başlığı Artur Tair oğlı Rasi-Zadä.
“Bezneñ urtaqlıqlarıbız küp. Şuña kürä iqtisad häm säwdä, mädäniät häm mäğärif bäyläneşlärne nığıtırğa teläk zur”, dip belderde Tatarstan xökümäte başlığı Röstäm Miñnexanov.

Bilgele bulğança, Tatarstanda da, Azärbaycanda da neft tabıla. Bäysez ilneñ tulayım tabışı üzenä qalsa, Tatarstan keremneñ neft biştän berenä genä xuca. Rasi-Zadä äytüençä, Azärbaycan iqtisadına neft tabu zur fayda kiterä. Qaçaqlarnıñ çatırlardan ğına torğan 12 şähärçegen beterü öçen dä neft waqıfınıñ berençe cıyılğan aqçası totılğan. Bu ildä iqtisadi qıyınlıqlardan çığu öçen maxsus neft waqıfı buldırılğan. Neft eksportınnan kerem bu waqıfqa cıyıla. Aqça maxsus törkem küzätüe astında ikän.

Rasi-Zadä äytüençä, waqıftağı aqçanıñ ber öleşe yäşäyeş çeltären yaxşırtu öçen totılsa, ikençe ber öleşe kiläçäk buın öçen dönya banklarına urnaştırıla, investesialärgä birelä.

Ämma, bu il öçen älegä qädär iñ awır problema bulıp Tawlı-Qarabax tora. “Bez anı tınıç yul belän xäl iterğä tırışsaq ta, bügengä qädär çişeleş yuq. 15 yıldan artıq ilneñ 20 protsent cire Ärmänstan xärbi köçläre akkupasiase astında. İl xalqı 8 million, tağın şunıñ östenä 1 million qaçaq il iqtisadına zur awırlıq kiterä”, di Rasi-Zadä.

Azärbaycannı dönyada baş qalqıta torğan azıq-tölek qıtlığı da borçıy Şuña kürä, “Monda kilüebez programması, bezgä yaña bağlanışlar urnaştırırğa yärdäm itäçäk. Tatarstan täcribäsen dä üzebezdä qullanırğa mömkinlek biräçäk. İke respublikağa da bu oçraşu faydağa ğına bulaçaq”, di Rasi-Zadä.

Rasi-Zadä monnan 30 yıl elek Tatarstanda bulğan ikän. Ul waqıtlarda Azärbaycanda neft maşínaları tözeleşe institutı mödire bulıp eşlägän. Qazanda anıñ ber bülege “Tatniineftemaş” açılışına kilgän bulğan ul. Bu yulı Rasi-Zadä Qazannıñ bik nıq üzgärüen kürep soqlanğan.

Azärbaycan räsmi törkemenä ike könlek säfär waqıtında Arça rayonındağı “Aq Bars-agro” awıl xucalığı cirläre, boralaq şirkäte häm yuğarı texnologia meditsina belgeçläre äzerläwçe üzäkne kürsätü dä qaralğan. Şulay uq Qazanda yäşäwçe azärbaycannar belän oçraşu da kötelä.

Bu säfär qısaları waqıtında ike respublika arasında tözelgän säwdä-iqtisad, fänni-texnik häm mädäni xezmättäşlek buyınça xökümätara komissianeñ ikençe utırışı da uza. Anıñ berençe utırışı Tatarstannan räsmi törkem 2006 yılnıñ august başında Bakuda bulğanda ütkän ide.
--------------------------------------------------------------------------------------------

İñ şäp maşínalar Qazanda

Sişämbe Qazan Yärminkäsendä maşína söyuçelär tağın ber ruxi läzzät ala aldı. Monda 13nçe tapqır “Automobil' Rusiä yörägendä” digän kürgäzmä açıldı.

Maşína tözeleşe ölkäse härwaqıt ilneñ iqtisadi yaqtan uñışın kürsätep toruçı ölkä buldı. Şuña da aña könnän-kön iğtibar arta. Ni äytsäñ dä, tormış maşína qatnaşında uza. Tatarstan bu mäsälädä töşep qalğan töbäklärdän tügel. Biredä dönyağa tanılğan "Kamaz" maşínalarınıñ citeşterelüe üze ni tora.

Şulay uq xäzer Alabuğa maxsus iqtisadi rayonında berniçä ciñel maşína da cıyıla başlıy. Respublikada maşína tözeleşe ölkäsen tikşerü öçen Tatarstanğa küptän tügel, Rusiä premer-ministrı Vladimir Putin da kilep kitkän ide. Şulay itep, maşínanı keşe tormışınıñ alıştırğısız ber öleşe kebek tä qararğa bula. Bilgele maşínağa bulğan mäxäbbät tä şunnan kilä.

Sişämbe Qazan Yärminkäsendä maşína söyuçelär tağın ber ruxi läzzät ala aldı. Monda 13nçe tapqır “Automobil' Rusiä yörägendä” digän kürgäzmä açıldı. 16 çit ildän kilgän 150 şirkät üzläreneñ maşínaların täqdim itte. Şulay uq älege kürgäzmä qısalarında maşínada audio sıyfatı häm maşína bizäleşe buyınça Rusiä çempionatı uzaçaq di, oyıştıruçılar.

Sälämläw süzen başlap, Qazan xakimiateneñ iqtisadi üseş komitetı räise Azat Şärapov, yılına Qazanda 20-30% maşína sanı artuın assızıqladı. Şulay uq bu kürgäzmäneñ uñaylığın, biredä maşínalar ğına tügel, ä alarğa zapas cihazlar täqdim itelüendä dä küräm, dide ul.

Kürgäzmädä, şulay uq Törkiäneñ Qazandağı konsulı Äxmät Ärgin dä qatnaştı. Üz çığışında ul, älege kürgäzmäneñ maşína tözeleşe öçen mömkinlekläre zur buluın äytte:

"Min Tatarstanda 7 ay ğına eşläsäm dä, biredä böten yünäleştä dä aldınğılıq sizelä. Respublikada tabiğät baylıqları küp bulsa da, biredä sänäğätkä dä küp kenä investisialär kertelä. Üz küzem belän Alabuğada maşína tözeleşen kürep qayttım. Bu kürgäzmä, respublikada maşína tözeleşen tağın da üsterergä yärdäm itä", dide Äxmät Ärgin.

Kürgäzmädä, ciñel, yök maşínaları, mototsikllar häm başqa texnikalar täqdim itelde. Teläge bulğannar, üzenä oşağan maşínalarnı satıp ta ala aldı. Başqa yıllar belän çağıştırğanda, bıyıl biredä Rusiädä citeşterelä torğan maşínalar kübräk ide. Bu VAZ, UAZ, GAZ maşínalarınıñ törle modelläre. Kürgäzmägä kilüçelärne bigräk tä VAZ şirkäte täqdim itkän ör-yaña qonsept-qar «Concept S» maşínası qızıqsındırdı. Şulay uq biredä Nissan, Daewoo maşínalarınıñ qayber yañartılğan modelläre täqdim itelde.

Maşínadağı audio cihazlar häm maşína bizäleşe yarışlarında da törle maşínalar qatnaştı. «Chrysler 300C»dan “Zaporojes”qa qädär.

Kürgäzmägä cıyılğannarnıñ käyefen tağın da qızdırıp cibärü öçen, küp kenä urınnarda maşínanı çibär-çibär qızlar täqdim itep tordı. Şulay uq biredä başqa şaqqattırğıç tamaşanı da kürergä buldı. Uzğan yıl bu kürgäzmäne 22 meñ qazanlı qarağan. Bıyıl oyıştıruçılar bu sannı arttırmaqçı bula.

Qısqası, bu kürgäzmädän ir-atlar yaña maşína alu teläge belän qanatlanıp çığa. Aqçası bulğannarı, şul ük könne yaña maşína belän dä kitä aldı. Şulay itep, uramda cäy, käyeflär yaxşı, maşínalar da yaltırap tora. Alar belän Rusiädä yörergä yulları ğına yuq.

Östäwenä Däwlät şurası kiläse utırışında yänä maşínağa salımnarnı arttırmaqçı bula. Tatarstanda maşína kürgäzmäse açılğan bu könnärdä, älege mäsälä Däwlät Şurasınıñ budjet, salım häm finanslar komitetıtında qabat tikşerelde. Biredä 100 at köçennän artqan maşínalarğa salımnı ikelätä arttırırğa digän fikergä kilgännär. Däwlät şurasınıñ kiläse utırışında bu fikerlär räsmi räweştä qanunğa kerteler dip ışana.
--------------------------------------------------------------------------------------------

Tatar belän başqortnıñ urtaq yarası

34 yäşendä rayon citäkçese, 38 dä Başqortostan prezidentı idaräse başlığı bulğan İldar Ğıymaev belän çärşämbe könne Ayıt awılında xuşlaşalar.

Räis Ğıymaev
17 yündä Ufanıñ "Yübileynıy" mädäniät sarayında soñğı waqıtta Başqortostan agrar universitetınıñ rektorı bulıp eşlägän İldar Räis ulı Ğıymaev belän xuşlaşu märäsime buldı.

Märxümne ozatırğa meñnärçä ufalılar, respublika cämäğätçelege wäkilläre kilde. Başqortostan prezidentı Mortaza Räximov häm respublikanıñ başqa citäkçeläre İldar Ğıymaevnıñ qardäşläreneñ qayğısın urtaqlaştılar, mätäm cıyınında qatnaştılar.
İldar Ğıymaevqa 46 yäş ide. Ul Bişbüläk rayonı Ayıt awılında tuğan, awıl xucalığı institutın tämamlağaç, tuğan rayonında injener, xucalıq citäkçese, rayon administrasiase başlığı bulğan. Ul üzen yaña buın belgeç, yaxşı iqtisadçı itep kürsätte. Bişbüläklelär İldar Ğıymayıvnıñ buldıqlı citäkçe, keşelekle şäxes buluına iğtibar ittelär. Ätiseneñ tuğan awılı Ayıtta kürenekle şağıyr' Fatıyx Kärimgä yaña muzey binası tözü öçen mömkinleklärne çittän ezlämäde.

İldar Ğıymaev äniseneñ tuğan awılı Aznayda ataqlı başqort rejisserı Bulat İmaşevqa muzey tözette. Küpmillätle töbäktä här xalıqnıñ ruxi tormışına ixtiram häm mäxäbbät anıñ üz xolqında, üz ğailäsendä börkelep tora ide. Bişbüläk rayonı üzägendä Başqortostanda berdän-ber çuwaş teatrı da näq Ğıymayıv rayonnı citäklägän waqıtta açıldı.

Monnan 9 yıl elek 37 yäşlek İldar Räis ulı Ğıymaevnı Başqortostan prezidentı administrasiasenä eşkä alalar. Ber yıldan ul respublika yazmışın xäl itüçe iñ möhim şäxeslärneñ berse – prezident administrasiase başlığı bulıp kitä.

2002 yılnıñ cäyendä Germania kügendä haläk bulğan oçqıçta Ğıymayıvlar ğailäseneñ ölkän qızı Läysän dä bula
Däwlät tä, yazmış ta aña sınawlar cibärä. 2002 yılnıñ cäyendä Germania kügendä qazağa oçrağan oçqıçta Ğıymaevlar ğailäseneñ ölkän qızı Läysän dä bula. Ğäziz balasın börelängän waqıtta yuğaltqan ata-ananıñ kiçereşlären küz aldına kiterü dä awır. İldar Räis ulınıñ sawlığına da bälki şuşı waqıyğa da täesir itkänder. Soñğı 6 yılda İldar Ğıymaev tormış yögen tarttı. Cäräxätle canınıñ sızlanuın keşegä sizdermäde. Keçkenä ulı Ural, qızları Adilä häm Gölnaz, xatını Rimma xanım belän bergä ul tormış qäderen belep, yäşäw ceplärenä totınırğa omtıldı.

İldar Ğıymaev 4 yıl Başqortostannıñ däwlät xezmäte häm idarä akademiasen citäkläde. Uzğan yılda respublikanıñ agrar universitetı rektorı wazífasına kereşep, zamança idarä itüçe belgeçlär äzerli başladı.

İldar Ğıymaev härwaqıt kitaplar yarattı, fän belän şöğellände. Tuğan Bişbüläk rayonında eşlägändä, iqtisad fännäre kandidatlığına dissertasia yaqladı. Ä soñğı yıllarda İldar Ğıymaev xoquq fännäre doktorı bularaq tanıldı.

Respublika belän idarä itüdä anıñ kebek yuğarı äzerlekle citäkçelär siräk oçrıy. İke distä yıl däwamında Ğıymaev ütkän tormış yulı häm ul kütärelgän citäkçelek basqıçları Başqortostan kebek zur respublikağa kiräkle iñ olı idaräçelärneñ bersen üsterde. Tırış, uñğan, namuslı, keşelekle häm tirän ğıylemle bu şäxesneñ yulı ayanıç räweştä özelde. Başqort häm tatar qanınnan yarılğan bu keşene yaqtaşları, respublikanıñ iñ abruylı häm namuslı keşeläre berwaqıtta da onıtmas.

Keşe üleme – härwaqıt faciğä. Bigräk tä ğömer urtasında gür quyınına salınğan keşe yazmışı anıñ yaqınnarınıñ, böten xalıqnıñ yörägen cäräxätli. İldar Ğıymaevnı belgän keşelär anıñ kitüe belän kileşä almıylar. Yazmış ni öçender iñ ziräk, uñğan häm bay ruxlı zatlarnı qorban itä.

İldar Ğıymayev Bişbüläk rayonınıñ Ayıt awılına, Dim buyındağı tuğan tufrağına qaytarıla. Anıñ belän bäxilläşü çärşämbe kön, 18 yüngä bilgelände.
--------------------------------------------------------------------------------------------

Litvadağı "sovet" tatarları Qazanda bäyräm yasıy

«Qazan» milli-mädäniät üzägendä Litva tatarlarınıñ «Miras» häm «Läysän» üzeşçän kollektivları konsert quyaçaq.

Visağínastan milli kiemnär kigän tatarlar
Alar xalqıbıznıñ borınğı häm zamança cırların, biülären başqaraçaq. «Miras» (Visagínas) häm «Läysän» (Klaypeda) törkemnäreneñ asılın Litvada sovet çorında yäşi başlağan tatarlar täşkil itä.

«Miras» häm «Läysän» Qazanda “Tuğan yaq”, “Börlegänem ber genäm”, “Ciz qıñğıraw moñnarı”, “Comğa”, “Min yaratam sine Tatarstan” kebek tatarça cırlar belän bergä “Heme Lietuvos” isemle litva telendä dä äsär başqaraçaq. Litvadan kilgän tatarlar kiçäse “Tuğan tel”ne başqarıp tämamlanaçaq.

Şulay uq Litvada äle “könbatış” tatarları da bar. Aları Litva, Belorusiä, Pol'şa tatarları belän ber şivädän sanala. Tatarlıqların Altın Urda yäki Qırımnan kilüçe törki tel tügel, ä Íslam dine saqlap qalğan. Polyak yäki üz illäre telendä dä söyläşälär.
XS
SM
MD
LG