İldä nilär bulıp yata? - 20.VI.2008

--------------------------------------------------------------------------------------------


Aqıl iäläre cäncal yaratmıy

► Tatarstan Fännär akademiaseneñ yıllıq xisap cıyılışı närsäse beländer elekke kolxozdağı xisap-saylaw cıyılışın häm dä uqıtuçılarnıñ august kiñäşmäsen xäterlätä.
Mondıy çaqlarda yıl buyı eşlägän eşlärne sanap çığalar, aldınğılarnıñ isemnären yañğıratalar, kiläçäkkä plannar qoralar, cıyılışqa kilgän türälärdän matdi yärdäm sorıylar.

Tatarstan akademiklarnıñ comğa könne ütkän cıyılışında respublikanıñ iqtisadına, sosial'-mädäni üseşenä ğälimnärneñ kertkän öleşe turında bik küp materiallar, fikerlär yañğıratırıldı.

Fännär akademiaseneñ prezidentı Äxmät Mazharovnıñ ber säğätkä yaqın däwam itkän çığışında kiterelgän dälillär Tatarstan fäneneñ zamança yuğarı däräcäsen, törle şirkätlärdäge üseşneñ ğälimnär yärdämendä bulğanın açıq kürsätte.

Çınnan da, ximiya, neft tabu, eşkärtü, maşina tözü, iqtisad, meditsina tarmaqlarında Tatarstan ğälimnäre bik zur ciñülärgä ireşkän. Akademianeñ ğıylmi särqätibe Dania Zahidullina prezidium eşçänlege häm elekke qararlarnıñ ütälüe turıda 15 minutlıq xisap yasadı.

Kürenüençä, eşlär bik yıldam alıp barıla. Mazharovnıñ çığışında humanitar fännärneñ eşläre turında şaqtıy zur beleşmä birelde. Bigräk tä, tel, ädäbiät, sänğät institutında alıp barılğan tikşerülär kiñ qolaçlı, alarnı sanap ta betererlek tügel.

Kemnär yaña akademik buldı?

Äytergä kiräk, Fännär akademiasenä yaña äğzalar saylağanda, bıyıl tögäl häm tabiğät fännärennän başqa Rusiä xalıqları ädäbiäte digän fän buyınça äğza-möxbir urının birelgän ide. Elekke yıllarda tarix häm etnologia belgeçlekläre buyınça urınnar täqdim itelep, anda qayber ğälimnär, şul uq Damir İsxakov, ike tapqır omtılış yasap ta, saylana almağan ide.

Bu yulı ädäbiät galimenä birelgän urınğa filologia fännäre doktorları Xatıyp Miñneğulov, Färit Yäxin, Foat Gälimullin häm Kim Miñnullin däğwa itkännär. Humanitar bülektä barğan saylawlar näticäsendä äğza-möxbirlekkä şuşı uq däräcägä uzğan yılda da omtılış yasağan Kim Miñnullin saylanğan. Şulay itep, Tel, ädäbiät häm sänğät institutı citäkçese Kim Miñnullin xäzer Fännär akademiasenä yaña äğzalar alğanda, tawış birü xoquqına iyä.
Rafail Xäkimov tänqıytläwçelärne tänqıytli

Şunı da äytergä kiräk, Tarix institutı turında Akademia prezidentı cılı süzlär äytte. Şuşı atnada ğına direktor itep saylanğan Rafail Xäkimov Akademianeñ mönbärenä çığıp, üz institutında sponsorlardan aqça tabu, yıl sayın 50läp kitap çığaru, zur fänni eşlär başqaru turında optimistik fikerlär äytte.

Fännär akademiaseneñ eşçänlegenä bäyä birep, Rafail Xäkimov, Akademia bezneñ respublikabıznıñ ğorurlığı, bezneñ ğälimnärebez dönya däräcäsendä eşläwçe ğälimnär, çit il akademialäre dä bezne dönya däräcäsendäge akademia dip qabul itä, dide.

Damir İsxakov häm İskändär İzmaylovnıñ isemnären äytmäsä dä, Rafail Xäkimov alarnıñ xaqlı bulmawına işarä yasadı. «Gazetaga yazsalar da, üz isemnärennän yazsınnar, Akademia isemennän yazmasınnar, yä başta Akademia sistemasınnan kitsennär”, dide.

Respublika Akademiadän qänäğät

Utırışta iğlan itelsä dä, berençe vitse-premer Rawil Moratov cıyılışqa kilmägän ide. Respublika citäkçelege isemennän Däwlät şurası räise Färit Möxämmätşin çığış yasadı.

Ul da Akademianeñ eşçänlegenä yuğarı bäyä birde. Matbuğatta Akademianeñ eçke eşlären tänqıytläwne ul da xuplamıy. “Zvezda Povoljya” gazetasınıñ bu temanı artıq quyırtıp cibärüenä dä tiskäre bäyä birelde.

Döres, mondıy çığışlar Akademiane tänqıytlägän İsxakov belän İzmaylov häm alar daimi yazıp torğan gäzitkä yaxşı ğına reklam bulıp yañğıradı.

Millätçe akademiknıñ turı süze

Tänäfes waqıtında tarix fännäre doktorı, Tatarstan fännär akademiase äğza-möxbire, Tübän Kama Tatar ictimağıy üzägen oyıştıruçı häm berençe räise Azat Zıyatdinov "Azatlıq" radíosına äñgämä birde.

Azat Ziätdinov: Fännär akademiasenä kilgändä, min anı oyıştırunı Tatarstannıñ zur qazanışı, dip sanıym. Çönki akademiase bulu, bu inde däwlätçelekneñ ber bilgese. Bez tatar xalqınıñ möstäqıyl', däwlätle buluın xıyallanabız. Ul zur millät, kiläçäktä üz urının tabarına ışanam. Räxmät prezident Miñtimer Şäymievqa häm akademianeñ berençe prezidentı Mansur Xäsänovqa. Alar başqalarnı tuplap fännär akademiasen oyıştırdılar. Bu bik zur adım buldı.

Min akademianeñ eşçänlegen zur dip sanıym. Ämma ikençe yağı bar. Humanitar ölkädä eşläwçe gälimnär texnikanı ikençel qatlam kebek qarıylar. Alarğa tarix, tel bulsın, üzläreneke bulsın. Bik küp ızğışlar alarnıñ ber-bersen kürä häm tanıy almawdan kilä. Min küp kenä yazuçı, ğälimnär, şağıyrlär, artistlar belän oçraşam, şulqädär ber-bersenä naçar qarıylar.

Rimzil Wäli: Könçelekme bu, ällä fänni alternativ fikerläw arqasındamı?

Azat Ziätdinov: Min andıy fikerläwne kürmim. Bu ğädi könçelek. Bu kiñ qaraş citmäwne añlata. Älbättä, fändä dä, sänäğättä dä böten keşe yalğışa. Ber närsä eşlämägän keşe genä yalğışmıy.

Rimzil Wäli: Ä sezgä ber-beregezgä yul birergä turı kiläme soñ, menä bu citeşterü, üzegezneñ torbalarığız, ximiya fäne turında söyläşkändä, qarşılıq bulmıymı?

Azat Ziätdinov: Älbättä bula. Ämma qarşılıqnı bit ğailädä qaldırıp bula. Härber ğailädä qarşılıqlar bula. Berse anıñ uramğa çığıp qıçqıra, külmägen yırta başlıy, ikençese öyendä matur ğına utırıp çäy eçä, kileşä, citäkläşep öyennän çığıp kitälär. Ämma bu qarşılıqlarnıñ nigezendä aqça citmäw yata. Bez äytäbez, anda akademia äğzalarına, uqıtuçılarğa, meditsina xezmätkärlärenä tülängän aqçalarnı arttırırğa kiräk dip. Çınnan da, arttırırğa kiräk. Bezneñ şuşındıy xäldä yäşäw, bu ilneñ xäyerçelege, anıñ döres yünäleştä barmawı. 4 trillionğa yaqın aqçalar Amerika banklarında yata. Miña qalsa, bügenge köndä yaña texnologia buldırıp, zavodlar açıp, yaña eş urınnarın buldırıp, ilne kütärergä kiräk.

Rimzil Wäli: Fännär akademiase dä ber yaqtan qarasañ fänni ictimağıy oyışma, milli ictimağıy oyışma. Oxşaşlıq barmı ictimağıy oyışma bularaq fännär akademiase häm milli mädäni üseş oyışması oxşaşlığı barmı? Alarnıñ ikesendä dä şul keşelär eşli bit äle. Mäsälän sez, Azat Ziätdinov, şul uq Damir İsxakov.

Azat Ziätdinov: İctimağıy xäräkättä qatnaşıp min annan bernindi matdi fayda almadım. Alıp ta bulmıy anı.

Rimzil Wäli: Ä sezneñ ictimağıy eşlärne başqarğanda, başqalar belän talaşıp, bozılışqanığız barmı, mäqälälär yazıp, şikäyätlär yazıp.

Azat Ziätdinov: Min andıy eşlär belän şöğellänmim. Ber keşe miña açu itä ikän, min anıñ belän eş itmim. Milli xäräkät şundıy närsä bit ul. Härkem üz ideyase belän borçıla. Tübän Kamağa min citäklim dip kilmädem bit. Saylap quydılar. 1988 yılnıñ deqäbrendä milli xäräkättä berençelärdän bulıp bez ustav aldıq.

Rimzil Wäli: Menä şulay añlaşa torğan qorıltay bulsın ide inde bu. Fännär akademiaseneñ dä cıyılışı. Däwlät belän ğälimnär, ğälimnär belän citeşterüçe, sezneñ kebek citeşterü generalları añlaşıp yäşäsen ide.

Azat Ziätdinov: Älbättä añlayışıp, matur itep yäşäw iñ zur närsä inde ul. Ä menä yazıp, ızğışıp, talaşıp, älbättä kemder ciñär, ämma bu ciñü şatlıq kitermi. İkençe yağın da isäpkä alırğa kiräk. Mansur Xäsänov ul bik täcribäle keşe ide. Firqa idarälärendä eşläp ul şulqädär öyrängän, ul kem belän niçek citäkçelek itärgä, nindi yünäleşlärdä alıp barırğa anı öyrätäse yuq ide. Aña akademiane oyıştıru ciñel buldı, älbättä. Çönki bik täcribäle keşe. Ul texnika belän dä, meditsina belän dä urtaq tel taptı.

İkençe yağı. Saylap quydıq Mazharovnı. İskitkeç täcribäle, dönyada üzen tanıtqan ğälim. Äytik, neftne kükerttän çistartu ısulları anıñ xezmäte. İctimağıy ölkäne dä citäklärgä äzerme ul, anısın äytä almıym. Anıñ bit şul ölkädäge akademikları bar, alar inde İsxakov belän dä urtaq tel tabarğa tieş. Äytik, nefteximiadän kilep kerdeñ dä barsın belmäskä dä mömkin. Ämma ul zur ğälim, alar belän eş itä. Ul yağı Mansur abıyğa qarağanda küpkä otışlıraq inde. Aqçanı Mazharov, älbättä kerep sorıy. Färit Möxämmätşin bügen wäğdä itte bit. Sentäber ayınnan aqçalarnı qabat qarıybız, uñay yaqqa çişäbez dide. Ä ber närsäne söyläw, menä tarattılar akademiane, anda tegeläy, bolay dip ğaybät taratu, ul berwaqıtta da konstruktiv uñay näticälärgä kiterä almıy.

Ğälimnärneñ eş xaqı artaçaq

Töştän soñ Fännär akademiasendä çığışlar däwam itte, büleklärdä saylanğan yaña akademiklarnı zur cıyılışta raslaw öçen yäşeren tawış birdelär. Öç bitlek qararda Akademianeñ iñ möhim eşläre bilgelände. Tänqıytneñ dä kiräklege tanıldı. Yaxşı ğına täqdimnär cıyıldı, sorawlarnıñ iñ zurısı häm açısı eş xaqınıñ qayçan artuı turında buldı. Färit Möxämmätşin, bu xaqta prezident Şäymiev belän aldağı könnärdä söyläşülären äytte häm töp cawap şul sentäber ayında eş xaqları artaçaq, akademiklarnıñ stipendiase dä beraz artır dip kötelä. Fänni cıyılışta säyäsät, prezidentlıqnı saqlaw teması da kütärelde. Ğömümän, tınıç häm pozitiv ruxta ütte bu cıyılış. Akademianeñ eşenä aldan uq “ikele” quyğan Damir İsxakov bu cıyılışta qänäğät yılmayıp utırdı.
--------------------------------------------------------------------------------------------

►Mäşhür Karreras Qazanda buldı

Karrerasnıñ Qazandağı konsertı turında reklam bik küp bulmasa da, pänceşämbe kiçendä Cälil teatrı binası şığrım tulı buldı.

Xose Karrerasnıñ Qazanğa kilüe mäğlüm bulğaç, anı yünläp belüçe häm 5-20 meñ sumğa bilet aluçılar az bulğandır. Pänceşämbe kiçendä Cälil teatrı binası şığrım tulı buldı. Reklam älläni küp bulmasa da, uramda 4-5 urında ğına portretlar elensä dä, berniçä tapqır «Veçernyaya Kazan” xäbär taratsa da – şul citte. Karrerasnıñ dönyaqüläm danı üzeneken eşläde. Şundıy däräcäle cırçını tıñlar öçen Çalladın, Tübän Kamadan h.b. şähärlärdän cämğeyät qaymağı wäkilläre kilde. Karreras konsertın Mäskäw filarmoniase oyıştırğan, sponsorlıq yärdämen Qazan çitendä tözelep yatuçı “Qoyaşlı şähär” proektı xucaları kürsätkännär. Dimäk, şuşı “Solneçnıy gorod” ta toruçılar da xälle keşelär bulaçaq.

Konsert aldınnan teatr aldında häm vestibyuldä yörüçe qunaqlarnıñ kiemnären, qaraşların, totışların küzätü üze ber qızıqlı tamaşa buldı. 20 meñlek konsert qarawçılar bötenläy başqa törle bula ikän.

Karreras belän bergä Yaña itälyän kvartetı digän törkem çığış yasadı. Elekke yıllarda leykemia awıruın kiçergän Xose Qarreras 2-3 aria başqarğan sayın säxnä artına çığıp yal itkändä, kvartet soqlandırğıç muzıka belän tamaşaçılarnı yuandırdı.

İspan cırçısınıñ programması Urta diñgez yarındağı mäxäbbät yalqının çağıldırğan lirik äsärlär Rusiä häm Qazan tamaşaçısına tanış tügel ide. Läkin barıber cırçınıñ ostalığına, matur tawışına soqlanğan melomannar bu konserttan zur läzzät taptılar.

Axırda kiñ cämäğätçelekkä tanış ariane işetkäç, zal şatlığınnan qıçqırıp, ayagürä qul çaptı. Karerras häm anıñ säfärdäşläre maxsus oçqıçta Yekaterinburgta, annarı Rigada çığış yasayaçaqlar.