Freedom House (FH) oyışması, kommunizm betkängä 20 yıllap waqıt uzğan, Yevropa äle dä tulısınça "irekle tügel" digän näticägä kilgän. Yaña xisap "Küçeş çorı illäre" dip atala häm elekke kommunistik illärdä barğan soñğı tärräqiätlärgä küzätü yasıy.
FH xisabında, Rusiä neft häm gazdan faydanı ni qadär kübräk kürgän sayın, ildä demokratiä şul qadär qısıla bara, dielgän. Kreml alıp barğan säyäsätkä "avtoritar kapitalizm" iseme birelgän.
İldä däwlät, sänäğat başlıqları häm iminlek köçlärennän torğan "Timer Öçpoçmaq" tözelgän. Bu "öçpoçmaq" böten säyäsi prosesslarnı, säyäsi köndäşlärne häm mäğlümat çaraların üz kontrolendä tota.
Däwlät häm däwlät qaramağında bulğan şirkätlär yardämendä Vladimir Putin prezident wazifasınnan kitep tä xakimiätne üz qulında saqlap qala aldı. Ämma böten köçneñ ber qulda tuplanuı tärräqiätne nigezle häm däwamlı itä almıy, şuña kürä ber qaraşqa totrıqlı dip kürengän cämğiätneñ nigeze totrıqsız bulırğa mömkin, dielgän xisapta.
Avtoritar xakimiät Rusiäneñ tışqı säyäsätenä dä yoğıntı yasıy. Soñğı küreneşlärneñ berse – Abxaziä belän aralarnı yaqınaytu yulı belän Gruziägä basım yasaw, Yevropa Berlege bulğan Estoniägä internet höcümnäre oyıştıru, dielgän xisapta.
Töbäktäge qayber illär Rusiädän sabaq ala
Şundıy uq xällär Qazaqstan häm Äzärbaycanda küzätelä, dide oyışma belgeçe Christopher Walker.
"Töbäkneñ yağulıqqa iñ bay öç ile açıq cämğiät häm ütäkürenmäle säyäsät ölkälärendä iñ tübän bäyä aldı."
Yağulıq baylığı – demokratiäne qısu säbäbe tügel, ul anı qısu çarası, di belgeçlär. Borçılu uyatqanı şul – mondıy illär berläşä, könbatışqa qarşı ayırım ber köçkä äylänä. Soñğı misallarnıñ berse – Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışmasına yala yağu häm höcümnär. Uzğan yıl avtoritar citäkçelär oyışmanıñ kiläse räise itep Qazaqstannı saylawğa ireşte. Şulay itep soñğı 20 yılda berençe tapqır Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışmasında demokratik bulmağan ber il räislek itäçäk.
Freedom House oyışması bu xisabında şulay uq elek bulğan ömetlärneñ aqlanmağanın tanırğa mäcbür buldı.
"Bıyılğı açışlarnıñ berse şul buldı – elegeräk bez ozın möddätle demokratiä tözeler dip kötkän häm ömetle kürengän illär xäzer soraw astında qaldı," dide oyışma belgeçe Walker.
Freedom House oyışmasınıñ tulı xisabı sişämbe könne dönya kürä.
FH xisabında, Rusiä neft häm gazdan faydanı ni qadär kübräk kürgän sayın, ildä demokratiä şul qadär qısıla bara, dielgän. Kreml alıp barğan säyäsätkä "avtoritar kapitalizm" iseme birelgän.
İldä däwlät, sänäğat başlıqları häm iminlek köçlärennän torğan "Timer Öçpoçmaq" tözelgän. Bu "öçpoçmaq" böten säyäsi prosesslarnı, säyäsi köndäşlärne häm mäğlümat çaraların üz kontrolendä tota.
Däwlät häm däwlät qaramağında bulğan şirkätlär yardämendä Vladimir Putin prezident wazifasınnan kitep tä xakimiätne üz qulında saqlap qala aldı. Ämma böten köçneñ ber qulda tuplanuı tärräqiätne nigezle häm däwamlı itä almıy, şuña kürä ber qaraşqa totrıqlı dip kürengän cämğiätneñ nigeze totrıqsız bulırğa mömkin, dielgän xisapta.
Avtoritar xakimiät Rusiäneñ tışqı säyäsätenä dä yoğıntı yasıy. Soñğı küreneşlärneñ berse – Abxaziä belän aralarnı yaqınaytu yulı belän Gruziägä basım yasaw, Yevropa Berlege bulğan Estoniägä internet höcümnäre oyıştıru, dielgän xisapta.
Töbäktäge qayber illär Rusiädän sabaq ala
Şundıy uq xällär Qazaqstan häm Äzärbaycanda küzätelä, dide oyışma belgeçe Christopher Walker.
"Töbäkneñ yağulıqqa iñ bay öç ile açıq cämğiät häm ütäkürenmäle säyäsät ölkälärendä iñ tübän bäyä aldı."
Yağulıq baylığı – demokratiäne qısu säbäbe tügel, ul anı qısu çarası, di belgeçlär. Borçılu uyatqanı şul – mondıy illär berläşä, könbatışqa qarşı ayırım ber köçkä äylänä. Soñğı misallarnıñ berse – Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışmasına yala yağu häm höcümnär. Uzğan yıl avtoritar citäkçelär oyışmanıñ kiläse räise itep Qazaqstannı saylawğa ireşte. Şulay itep soñğı 20 yılda berençe tapqır Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışmasında demokratik bulmağan ber il räislek itäçäk.
Freedom House oyışması bu xisabında şulay uq elek bulğan ömetlärneñ aqlanmağanın tanırğa mäcbür buldı.
"Bıyılğı açışlarnıñ berse şul buldı – elegeräk bez ozın möddätle demokratiä tözeler dip kötkän häm ömetle kürengän illär xäzer soraw astında qaldı," dide oyışma belgeçe Walker.
Freedom House oyışmasınıñ tulı xisabı sişämbe könne dönya kürä.