Möselman dönyası qatlawlı. Ul dönyaküläm säyäsät belän dä, möselmannarnıñ üzara mönäsäbätlärenä dä bäyle. Bigräk tä soñğı yıllarda. Terrorizm dip atalğan wäxşätneñ islam bayrağına törep birergä mataşular bigräk tä qatlawlandırdı. Rusiädä moñardan çittä qalmadı. Xätta, äydäp baruçılarınıñ berse buldı disäñ dä bula. Xäyer, Rusiäneñ üzendä dä, möselmannarnıñ problemaları, ütkän yılda bik qatı tikşerelde. Prezident Putinnıñ İslam illäre konferensiäsenä Rusiäne dä küzätüçe itep kenä bulsa da kertergä mataşuı ber yaqtan, ikençe yaqtan. Rusiädä de-fakto prawaslaw dineneñ däwlät däräcäsenä kütärelä başlawı- mä’säläneñ tağı da qatlawlana barğanın ğına kürsätä. Problemalar. Äytelgänçä küp buldı. Qaysıları xäl itelde, qaysıları süz dä qaldı. Läkin, tağın ber mizgelne onıtmasqa kiräk. Ul da bulsa, tatarlar häm möselmanlıq. Bu ike närsä üzara bik qatı berekkän. Şuña kürä, älege mä’sälägä qarağan ütkän yıldağı möhim waqiğalarğa tuqtalıp ütik.
İnde 2004 yılda uq başlanğan ber bäxäsle mä’sälä bar. Rusiädäge qayber köçlärneñ. Çirkäw ähelläreneñ barlıq mäktäplärdä dä prawaslaw dine tarixın uqıtırğa tırışu. Möselman din ähelläre moña qarşı çıqtılar. Bäxäs äle dä däwam itä. Läkin, qayber öndärlär prawaslaw dinen uqıtunı yaqlap ta çıqtı. Alar arasında Ufadağı Üzäk dini näzarät möftie Tälğät Tacetdin dä bar ide.
Çäçänstandağı suğış, şuña bäyle terror aktları arqasında rusiä möselmannarı arasında terroristlar ezlärgä totındılar. Şulay itep, ütkän yılda, möselmannar arasında törle sektalar, dini yünäleşlär, xäräkätlärgä, ayırım keşelärgä qarata xökem eşläre däwam itte. Bu bıltır ğına başlanğan eş tügel. Xizbut tahrir äl İslami dip atalğan möselman oyışmasında toruda ğäyeplänep, küp kenä Rusiä töbäklärendä keşelärne qulğa alular buldı. Bu xäl Tatarstan häm Başqortstannı da çitläp ütmäde. Älege qulğa alınuçılarnıñ qayberläre aqlandı. Yäğni, ğayıpläre raslanmadı. Şundıy uq xäl, bıltır Nurçılar dip atalğan möselman xäräkätenä qarata da buldı. Törkiädäge ekstremistik oyışma dip, alar Rusiädä nizağ quzğatmaqçı dip şaqtıy keşe qulğa alındı. Gärçä, Nurçılarnıñ möselman xäräkätläre arasında iñ zamança, Awrupalaşqan xäräkät ikäne küzgä taşlanıp torsa da. Menä şundıy waqiğalar buldı.
Süz dä yuq, Rusiädäge möselmannar tarqaw. Törle näzarätlärgä bülenep, üzara tınışa almıyça yatalar. Şuña kürä, bu qayber säyäsi köçlär öçen bik faydalı. Ufadağı Üzäk diniä näzaräte üzenä, Rusiä möftilär şurası häm anıñ räise Rawil Ğäynetdin şulay uq ayırım ber köç häm mondıy tarqawlıq töbäklärdä dä tamır cäygän. Xalıq balıq başınnan çeri di. Menä bu yuğarıdağı liderlar üzara kileşergä mataşıp qaradılar ütkän yılda. Läkin kilep çıqmadı. Yıl azağına taba, tögälräge 4-5 noyäberdä Tübän Novgorod ta ütkän Rusiä möselmannarı forumında urtaq ber möfti saylaw mä’säläse qaralırğa tieş ide. Ul bulmadı. Anıñ qarawı, Qazan, şuşı törle lagerlarğa bülengän möselman ruxaniların ber östäl artına utırta aldı. Qazanda ike märtäbä Tälğät Tacetdin häm Rawil Ğäynetdin Tatar kongressı oyıştırğan dini mä’sälälärgä qağılışlı konferensiädä ber östäl artında buldılar. Waqıt –waqıt ber-bersen xuplap ta tordılar. İnde distä yıldan artıq mondıy xälneñ bulğanı yuq ide.
Ütkän yılnıñ tağı ber möhim häm şatlıqlı waqiğası, ul Qazan kirmänendä Qol Şärif mäçete açılu tantanası. Tatarnıñ ğasırlarda kilgän izge xıyalı tormışqa aştı. Qayçandır ilbasarlar cimergän tatar qalasındağı üzäk mäçet yañadan safqa bastı.
Tatarstanda bu yılnıñ fevral ayında möfti saylawları bulırğa tieş. Şuña äzerlek başlandı. Bügengä ike kandidat bar. Elekkege möfti Ğabdulla Ğaliulla häm xäzergese Ğosman isxaqi yañadan möftilekkä däğwä itälär.
Respublikada bıltır möselman xatın-qızlar berlege qorıltayı bulıp uzdı. Bu la keçkenä waqiğa tügel.
Ğomumän, 2005 yıl, Tatarstan häm rusiä möselmannarı arasında zur, istälekle waqiğalar belän dä, qayber xıyallarnıñ şälperämä kilüläre belän dä tarixqa kerep qaldı. İske yılnıñ soñğı könnärendä rusiä gerbındağı tärelärne alırğa çaqırğan möselman din ähelläreneñ fiker häm maqsatları şundıy şälperämä kilgän xıyallardan berse ide.
Qayber mäskäw gäzitläreneñ Penza ölkäsendäge 10 meñ keşelek Äläzän awılın wahhabçılar oyası itep kürsätergä omtıluları kilep çıqmadı. Tatar jurnalistları, qayber Mäskäw matbağaları da monıñ safsata ikänen raslap çıqtılar. Menä şundıy frontta da ciñülär buldı. Häm alar kübräk bulır digän ömet bar yaña yılda.
Räfis Cämdixan
