Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ütkän yılda Tatarstan küpmegä bayıdi


Respublikanıñ iqtisadıy mömkinlekläre ütkän yılda arttımı- kimedeme digän sorawğa, küzätep baruçılar – arttı dilär. Älbättä, kimede diyüçelär az bulır. Çönki, monıñ alay buluı mömkin tügel. Tatarstan kebek, tabiği resurslarğa bay bulğan töbäk tügel, yarım xäyerçe yäşägän Rusiädä dä iqtisadıy üseş bulğan bit. Monıñ säbäpläre anısı, ayaz köndäge qoyaş kebek açıq. Çönki, dönya bazarında neft'kä bäyälär arta tora. Üze bazarda köndäş bulırlıq äyber citeşterä almağan Rusiägä, töbäklärdän qayırıp alıp, çitkä satılğan neft' bik yarap tora. Läkin, süzebez rusiä tügel, Tatarstan turında.

Älbättä, Tatarstannıñ da, şaqtıy zur baylığı rusiäneñ töpsez kesäsenä ağa. Şul uq neft'ne genä alıyq. Qayber küzätüçelär, Tatarstan cirennän yıl sayın 12 milliard dollarlıq neft' çığa, şunıñ 7 milliardı Rusiä qaznasına qala. Qalğanı, neft' çığaru tarmağın rätläp totarğa, Tatarstanğa berazı eläge. Häm inde neft' çığaruçılarnıñ üz çığımnarın qaplıy dip yazıp çıqtılar. Ä Qazannıñ meñ yıllığın ütkärergä dip, Rusiä federal' kaznasınnan 1 milliardka yaqın aqça birelgän ide. Bu Rusiä aqçası tügel, di tatar millätçeläre ul çaqta uq belderü yasadılar. Çönki, yıl sayın neft’tän genä 7 milliard dollarnı qayırıp alğan rusiäneñ meñ yıllıqqa birgän ber milliardı çağıştırırlıq tügel. Tatarstan , Rusiä näfesen azraq tıysa, meñ yıllıqqa ölgertelgän binalar, tormışqa aşqan programmalarnı här yıl buldıra ala di, Tatar ictimaği üzäge räise Tälğät Bariev.

Xäyer, Rusiä üzenä tatarstan celegen küpme genä suırmasın, respublikanıñ tormışı ber köygä ağa. Şul isäptän, iqtisadı da.

Ütkän yıl, Respublika xakimiäte iqtisadıy mä’sälälärdä yaña yünäleş aldı. Ul da bulsa, tabiği çimalnı satunı azayta barıp, bu neft' kebek baylıqlarğa qağıla, sänäğätne , çimalnı eşkärtep satu. Neft' suırtunı azaytu – iqtisadıy üseşne kimetmägän. Här xäldä, räsmi sannar buyınça, eçke regional' produkt 6 yarım protsentqa artqan. Yäğni, respublika iqtisatı, aqçalar belän äytkändä, 2004 yıl belän çağıştırğanda 500 milliard rubl' tabış kitergän. Monnan tış, sänäğät üseşe 480 milliard sum tabış birgän. Şul uq 2004 nçe yıl belän çağıştırğanda, 4 yarım protsentqa artığraq.

Rusiägä tağın äylänep qaytıyq äle. Rusiä citäkçeläre, ildäge eçke val produktın, yäğni, ğadi tel belän äytkändä, ilneñ iqtisat kitergän tabışın 2010 yılğa ike märtäbä arttırunı maqsat itep quydı. Tatarstanda da bu şulay bulaçaq dip iğlan itelde. Läkin, Tatarstan prezidentlı , moña yılmayıp qarıy. Bezdä söylibez, ike märtäbä arttırabız dip anısı, çönki bu turıda böten il söyli di. Läkin, ul ikelätä üsü, xalıqnıñ tormışında keremnär ikelätä artıp barğanda ğına bula ala. Meñgä anıñ cawabı häm añlatması Putin säyäsätenä şundıy. Şul uq waqıtta, respublika, 20005 yılda, aldağı biş yılğa respublikanıñ iqtisadıy üseş programmasın qabul itte. Älege programma buyınça, Respublikadağı urtaça xezmät xaqı, xäzergä 5 meñ yarımğa yaqın bulsa, 2010 yılğa 14 meñ yarımğa yaqınlaşırğa tieş. Respublikanıñ eçke töbäk produktı, yäğni iqtisadıy tabışı xäzer 379 milliard sum bulsa, tağın biş yıldan 774 milliard rubl' bulırğa tieş. Programmada şulay ikelätä üseş qaralğan. Läkin bu üseş, inflyatsiäne küzdä totıp eşlänä. Şuña kürä, belgeçlär, älege programmanı tözegändä çınbarlıqnı istä totarğa tırışqannar dilär qayber iqtisat küzätüçeläre. Çınlıqta, şul uq xezmät xaqı 60 protsentqa ğına artaçaq ikän.

Busı aldağı yılğa quyğan maqsatlar.

Ütkän yılğa äylänep qaytsaq, respublika çit ölkälär häm illär belän xezmättäşlektän şaqtıy kerem alğan. Berençe märtäbä, bu säwdä eşendä äylängän aqçalar 10 milliard dollarnı täşkil itkän. Bu cämäğät tabış tügel, ä şuşı säwdädä äylängän aqçalar. Älbättä, aqça küp äylängän sayın, kerem dä artqan. Respublikanıñ Säwdä häm tışqı elemtälär ministrı Xafis Salixov, çitlär belän xezmättäşlek artunıñ säbäbe itep, Qazannıñ meñ yıllığın kürsätä. Yäğni, meñ yıllıq barışında, respublikanıñ iqtisat potensialı belän küplär qızıqsınğan häm xezmättäşlek itä başlağan. Şul uq ministr süzlärenä qarağanda, çit töbäklärgä 7 milliard dollarğa yaqın tovar kitkän. Monıñ küpçelegen, tögäle. 68 protsentın neft' täşkil itä. 10 protsentı neft' produktları. 12-15 protsentı nefteximiä sänäğäte cimeşläre. 5-6 protsent maşina tözeleşe tovarları.

Tatarstan 2005 yılda da Ukraina, Törkiä, Niderland, Finländiä, İtaliä, İrlandiä, Böyekbritaniä kebek yıraq illär belän bik yaxşı xezmättäşlek itkän dip belderälär, däwlät çinovnikları. Respublikanıñ üzenä çit ildän kilgän tovarlar isä 5-6 protsent qına täşkil itkän. 2004 yıl belän çağıştırğanda, respublika çittän 12 protsentqa kübräk tovar qaytartqan. Barlığı 465 million dollarğa.

Yomğaqlap. Şunı äytergä kiräk. Respublikanıñ ütkän yıldağı iqtisatı äkrenläp kenä üsügä taba barğan. Härxäldä, räsmi sannar şulay dip raslıy. Ä Ayırım keşelärneñ xäle küpmegä artqan, monı urtaça ğına sanap çığarıp bula älbättä. Läkin, bu döreslekkä turı kilmäs ide. İñ dörese, monı här kem üze bilgeli. Kesägezdä sanap qaragız, küpmegä ütkä yıl bayıdığız

Tağın ber möhim äyber bar. Ul da bulsa- respublikanıñ 70 protsenttan artıq salım mäskäw abzabızğa kitep baruı. Bu az tügel.

Belgeçlär, aldağı yılda da Mäskäwlär qayırıp torsa da, Tatarstannıñ iqtisadında üseş bulır dilär.

Räfis Cämdixan

XS
SM
MD
LG