Accessibility links

BMO häm keşe xoquqların saqlaw: säyäsätme, ällä xoquqmı ciñär?


Qorban bäyrämennän tış ğinwarnıñ 10-ında Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ berençe Ğomum Mäclese cıyıluğa 60 yıl tulu da bilgelänä, xörmätle tıñlawçılar. Ul çaqta da şuşı olı cıyınnıñ kön tärtibendä solıx, iminlek, keşe xoquqları kebek möhim mäs''älälär torğan ide. Ämma xäzer Ğomum Mäclesneñ elekke yıllardağı tösle keşe xoquqların saqlawnı garantiäli aluına şiklär torğan sayın arta bara.

BMO Ğomum Mäcleseneñ berençe utırışı 60 yıl elek Londonda uzğan ide, älege yıllıq tügäräk bulsa da, bu uñaydan ayırım tantanalar ütkärü qaralmağan. Kiresençä, alar öçen ällä ni nigez yuq digän käyef xökem sörä bügenge köndä 191 ilne berläştergän Ğomum Mäclestä. Anda inde şaqtıy waqıttan birle keşe xoquqların yaqlaw kebek möhim mäs''älädä qızu bäxäslär bara.

Bu ölkädäge eşen alıp baru öçen Mäcles üz äğzalarınnan torğan maxsus xäyätne - Keşe xoquqları komissiäsen saylıy. Çärşämbe könne anıñ yaña sostavın bilgeliäçäk söyläşülär başlana. Moña qädär anda 53 il wäkile bar ide, häm şuşı komissiä keşe xoquqları problemaların tikşergän iñ yuğarı xäyät bulıp tordı. Läkin xäzer inde anda da ğadellek, tigezlek, xoquq prinsipları tügel, ä säyäsät östenlek itä sıman - Qıtay, Sudan kebek illär üz xökümätläreneñ ğämällären qaplaw öçen komissiä eşenä törleçä kirtä qora. Berläşkän Millätlärneñ summitında oyışmanıñ general'' sekretare Kofi Annan dönya illäre citäkçelären komissiä eşen canlandıru wäğdälären ütäwgä öndägän ide:

"Sez keşe xoquqları komissarınıñ büdjetın ikelätä arttıru belän kileşersez, sez şulay uq keşe xoquqları komissiäseneñ citeşsezleklären yaña ber şura qoru aşa tözätü belän dä kileşersez, anıñ detalläre 60-nçı Ğomum Mäcles barışında bilgele bulır", digän ömet beldergän ide Kofi Annan, Berläşkän Millätlärneñ general'' sekretare.

Keşe xoquqları komissiäse urınına yaña ber şura tözü inde xäl itelsä dä, kileşüçänlek şunıñ belän betä diärgä bula. Könbatıştağı demokratik illärdän torğan ber törkem yaña şurağa, keşe xoquqların bozuı belän yamanatı taralğan illärne saylatmasqa tırışa. Monıñ öçen alar, yaña äğzalar Mäclestä tawışlarnıñ öçtän ike öleşen qazanu belän genä saylana ala digän şartnı kertmäkçe.

Belarus, Kuba häm Zimbabve kebek, üzlärendäge zalim xakimiate belän tanılğan däwlätlär isä andıy yaña taläplärne kire qağa. Ğomum Mäclesneñ bu ölkädä ni däräcädä alğa kitäçägen farazlap bulmıy. Quşma Ştatlarda urnaşqan häm Berläşkän Millätlärneñ keşe xoquqları ölkäsendäge eşen kamilläşterüne alğa sörgän Demokratiä berläşmäse proyektın citäkläwçe Ted Piccone:

"Yaman illärne komissiädän çığarunı, ä yaxşıların alunı garantiälägän näticägä älegä berkem dä kilä almadı. Bez Berläşkän Millätlärdä urnaşqan şul tärtipkä, eşlärneñ älegä qädär niçek alıp barıluına qarşı köräşergä tieşbez", di BMOnıñ keşe xoquqların yaqlaw ölkäsendäge eşen yaxşırtunı telägän Ted Piccone.

Yaña şura turında çärşämbedä başlanaçaq söyläşülär öçen bik az waqıt qaralğan, Berläşkän Millätlärneñ räsmiläre alarnıñ inde mart ayına qädär ük, xäzerge komissiäneñ çirattağı utırışına tögällänüen teli.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG