Accessibility links

Кайнар хәбәр

Äfğanstanda da Ğiraqtağı şikelle intihar höcümnär çorı başlandımı?


Düşämbedä Äfğanstannıñ könyağındağı Spin Boldak şähärendä ilneñ tarixında iñ qanlı intihar höcüm näticäsendä 21 keşe häläk buldı. 48 säğät eçendä Qandahar vilayätendä barlğı 3 şundıy şartlaw yañğıradı. Soñğı waqıtta intihar höcümnärneñ artuı Taliban siğışçıları Ğiraq ğisyançıları taktikasına küçä digän borçular uyattı. Ämmä Äfğan räsmiläre häm amerikan xärbiläre Spin Boldak şähärendäge höcümçe Äfğanlı bulmağan digän fikerdä.

Äfğanstannıñ könyaq çigendä urnaşqan Spin Boldak qalasında şartlaw yañğırağan mizgeldä köräş bäygese barğan. Bäygedä qatnaşuçılarnıñ berse, Nacametdin, xäzer Paqstannıñ çik buyındağı Xaman xastaxanäsendä yata, şok xälätennän äle dä arınmağan. "Kiç belän köräş bäygesendä qatnaştıq. Bäyge äle genä betep, kiem alıştıra idek. Kienep yatqanda, kötmägändä şartlaw yañğıradı, bez añsız qaldıq," dip iskä ala Nacametdin.

Spin Boldak qalası Qandahar belän Paqstannıñ Quetta şähären totaştırğan ana yulda urnaşqan. Çik buyındağı bu qala bügen dä şok xälendä. Kibetlärneñ kübese eşlämi. Şartlawdan soñ qalğan 20 kvadrat metr zurlıqtağı çoqır tiräsenä keşelär cıyılğan. Tirä yaqta intiharçı utırıp kilgän dip farazlanğan motosikl qaldıqları çäçelep yata.

Xäzer Äfğanlılarnı kiläse şartlaw qayda yañğırar digän soraw borçıy. Spin Boldak şartlawına berniçä säğät qala Qandaharda bulğan intihar höcüm näticäsendä 3 Äfğan xärbie häm ber sivil keşe häläk buldı. Ber kön elek bulğan höcümdä ber Kanada diplomatı häm ike Äfğanlı häläk buldı.

Äfğanstan prezidentı kiñäşçese fikerençä, bu höcümnärneñ maqsatı - bu töbäktä ğäskär totqan Kanada kebek illärne qurqıtu, häm dä şuşı ayda Londonda ütäse donorlar oçraşuın örketü.

Äfğanstan prezidentı Xämit Karzai süzlärençä, bu höcümnär, ğadi xalıqnıñ tormışı yaxşıra barğan sayın Taliban häm alarnıñ tarafdarlarınıñ ömetsez qala baruın kürsätä. "Äfğanstannıñ doşmannarı qullarınnan kilgänçä, ildäge täräqqiätne tuqtatırğa tırışa. Läkin alar monı eşli almıy, çönki bez kön sayın ber adım alğa atlıybız. Şulay da bu höcümnär borçu uyata, bezneñ keşelärne alıp kitä, iminlekneñ zäğiflegen kürsätä," di Äfğan prezidentı.

Soñğı höcümnär öçen cawaplılıqnı Taliban xäräkäte üz östenä aldı. Gärçä monı bäysez räweştä raslap bulmıy.

Analitiklar häm qayber xärbi räsmilär, bu höcümnär 2004 yıl prezident saylawlarınnan soñ Äl-Qaidä yoğıntısınıñ artuın kürsätä digän fikerdä.

Kabul Universitetında qanunçılıq, säyäsät häm keşe xoquqları professorı Äbdel Ährar Romizpur süzlärençä, yıllar buyı bäreleşlärgä qaramastan, Äfğanstanda moñarçı intihar höcümnär bulmağan. Soñğı intihar höcümnärne ul çit il suğışçılarınıñ, şul isäptän, ğäräplär häm Paqstan mädräsälärendä uqığan yäş Äfğan qaçaqlarınıñ yoğıntısı belän añlata. "Bu intihar höcümnärneñ kübese çit ildän torıp oyıştırıla, mondıy idealarnı xuplağan dinçe dairälärdän. Läkin monda Äfğannar da qatnaşırğa mömkin, bigräk tä qadimi töbäklärdä yäşäwçelär," di Kabul Universitetı professorı.

Qandahar gubernatorı Äsadulla Xalid höcümnärdä Äfğannar qatnaşuın kire qaqtı, ä menä alarnıñ çittän, berençe çiratta Paqstannan oyıştırılu ixtimalı belän kileşä. "Mäglüm ki, bu töbäkneñ Paqstan belän çikläre ozın. Paqstanda Äfğanstannıñ küp kenä doşmanı yäşi. Alarnıñ anda künegü üzäkläre bar. Alar ciñel genä Qandahar vilayätenä ütä ala. Äfğannarnıñ intihar höcüm oyıştıru ğädäte yuq. Monı çit il keşeläre başqarğan," di Qandahar gubernatorı.

Äfğanstan buylap Taliban häm Äl-Qaidä qaldıqların awlğan amerikan xärbiläre älegä Äfğanstanda Ğiraqtağı şikelle intihar höcümnärgä küçü küreneşen kürmi.

Xärbilär süzçese Jim Yonts süzlärençä, Taliban qullanğan şartlatqıçlar Ğiraqtağı şikelle qatlawlı tügel. Alarnıñ kübese yä şartlamıy qala, yä waqıtınnan alda şartlıy. Yonts süzlärençä Afğanstan belän Ğiraq höcümnären berläştergän berdän-ber oxşaşlıq – alar civil keşelärgä, dini citäkçelärgä, ğäyre räsmi oyışmalarğa töbälgän, civil cämğiät tözü tırışlıqların tar-mar itüne maqsat itep quya.

Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG