Accessibility links

Кайнар хәбәр

HRW: Quşma Ştatlar totqınnarnı cäzalıy, Rusiä avtoritarlıqqa taba tägäri


Xalıqıra xoquq yaqlawçı Human Rights Watch oyışması Quşma Ştatlarnı, terrorğa qarşı köräşkändä, totqınnarnıñ xoquqların bozuda ğäyepläde. Oyışmanıñ çärşämbedä iğlan itelgän yıllıq xisabında, totqınnarnı cäzalaw ğämälläre bu köräşkä häm AQŞnıñ abruyına zıyan ğına kiterä, dielä. Başqa illär belän bergä, HRW Rusiägä dä tänqit belderde, bu ilneñ avtoritarlıqqa tägäräwen azsızıqladı.

Human Rights Watch oyışması Quşma Ştatlarnıñ terrorğa qarşı köräşü räweşenä inde 5 yıl rättän yıldan-yıl köçäyä barğan tänqit belderä. Çärşämbedä iğlan itelgän soñğı xisapta Äfğanstan, Ğiraq, Guantanamoda häm başqa urınnardağı yäşeren törmälärdä totqınnarnıñ ezärleklänüe turında mäglümätlär kiterelä.

Human Rights Watch citäkçese Kenneth Roth süzlärençä, mondıy ğämällär terrorğa qarşı köräşneñ ber öleşenä äylängän häm bu köräşneñ üzenä dä zıyan kiterä. "Quşma Ştatlarnıñ, terrorğa qarşı köräş xaqına dip, keşe xoquqlarına küz yomuı, xättä bu köräşneñ üzenä dä zıyan ğına kiterä. Quşma Ştatlarnıñ abruyı töşä, aña qarata näfrät arta, bu isä yaña terrorçılarnı cälep itü eşen ciñeläytä di," HRW citäkçese.

Uzğan ayda däwlät sekretare Condoleezza Rice "amerikan xärbilärenä, qayda ğına bulmasınnar, kemne dä bulsa cäzalaw tıyılğan. Tik ayırım oçraqlar ixtimal, çönki demokratiä ul äle kamillek digän süz tügel," digän ide. Çärşämbedä Aq Yort süzçese Scott McClellan HRW xisabın kire qaqtı. "Bu xisap faktlarğa tügel, kübräk säyäsätkä nigezlängän kebek. Quşma Ştatlar dönyada keşe xoquqların iñ nıq qayğırtqan il. İğtibarnı keşe xoquqların bozuçılarğa cälep itergä kiräk di," Aq Yort süzçese.

HRW xisabında keşe xoquqları torışı tänqitlängän başqa illär dä bar. Şularnıñ berse – Rusiä. Kenneth Roth süzlärençä, Vladimir Putin idaräse astında Rusiä torğan sayın nığraq avtoritarlıqqa taba tägäri. "Putin qulı astında xakimiät ber urınğa tuplandı, başqa törle bäysez xakimiät çığanaqları kiselde. Monı här cirdä kürep bula: Dumada, gubernatorlarnıñ Putin tarafınnan bilgelänüendä, awızlıqlanğan mäğlümät çaralarında. Ğäyre räsmi oyışmalar soñğı bäysez çığanaq ide, xäzer alar da basım astında," di HRW citäkçese.

Könbatışnıñ, üz mänfäğätennän çığıp, Rusiä, Qıtay, Söğüd Ğäräpstanı kebek illärdä keşe xoquqları bozıluğa küz yomuına Kenneth Roth tänqit belderde.

HRW oyışmasınıñ bıyılğı xisabında älbättä Üzbäkstan da telgä alınğan. May ayında bulğan Ändican waqiğaları säbäple. Bu xällärdän soñ Yewropa Berlege räsmi Taşkent belän xezmättäşlegen tuqtattı. Kenneth Roth monı Yewropanıñ keşe xoquqları ölkäsendä başqarğan berdän-ber konkret ğämäle dip atadı.

HRW xisabında keşe xoquqları bozılğan illär arasında şulay uq Ärmänstan, Äzärbaycan, Gruziä, Belarus, Ukraina, Qazaxstan, Tacıqstan häm Törkmänstan da telgä alınğan.

Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG