Accessibility links

Кайнар хәбәр

Törkiä: Parlament Komissiäse namus cinayätlären tikşerä


Törkiädä xatın –qız xoquqlarnıñ torışı maqtanırlıq bulmasa da, Yevropa Berlegenä äğza bulırğa telägän Ankara sonğı yıllarda konstitutsiäsenä üzgäreşlär kertergä, küp kenä qanunnarın üzgärtergä mäcbür buldı.Xatın qız xoquqları nindider däräcädä yaxşırdı.Şulay itep älegäçä ällä ni söyläşelmägän tema namıs cinayäte-yäğni ğailäsenä tap töşergän xatın qıznıñ ğailäse yaqınnarı-tuman tumaçası tarafınnan üterelüe inde tikşerelä başlandı. Berençe märtäbä parlament törkeme Törkiäneñ könyaq könçığışında tikşerülär ütkärde. Mäsälä fevral ayında parlamentta söyläşelergä tieş.

Äytergä kiräk ütä katolik Malta, Polşa kebek illär Yevropa Berlegenä äğza bulğançı, üzläreneñ abort turındağı qanunnarın yomşartmıyaçaqların belderep quydı. Törkiä premyere Tayip Recep Erdoğan da zina cinayät digän täqdim kertep qarasa da anıñ bu teläge , Törkiädä dä Yevropa Komissiäsendä dä zur şau şuğa säbäp buldı. 1998çe yılda Törkiädä xatın qız xoquqlarına nıq tiskäre täsir yasıy dip köçtän çığarılğan qanunnı yañadan qullanışqa kertü mömkin bulmadı.Zina qanunı Möselman ilendä xatın qıznıñ ezärleklänüenä ürnäk bulıp tora dip äytte Yevropa Parlamentınıñ eleke başlığı Anna Karamanou. Ul Törkiädä xatın qız xoquqları aqrınlap bulsa da yaxşırıp kilä. Berlekneñ qayber illäre klubqa quşılğançı üzlärendä xoquqlarnıñ torışın yaxşı xäterli torğannardır dip äytte

Älbättä Törkiä xatın qızı başqa möselman illärenä qarağanda kübräk xoquqlarğa iä. Alar cömhöriät oyışqannan birle tawış birü xoquqına iä, uqu , ayrılu xoquqına iä bulğan kebek abort ta Törkiädä xatın qız xoquqları arasında 1993nçe yılda törklär xatın qız premyerne eş başına kiterde Şulay da Yevropa Berlege standartları belän qarağanda , Törkiäneñ bik ozın yul ütäse bar äle Öydä köç qullanu in zur problemalardan berse Amnesty İnternational törek xatın-qızınıñ öçtän ber öleşe köç qullanu qorbanı dip farazlıy. Başqa möselman illärendä bulğan kebek Törkiädä dä ğailäsenä tap töşergän xatın –qız yaqınnarı tarafınnan üterelä. Töreklär bu tör üterülärne törä wä namıs cinayäte dip isemländerä. Qayber ğailälärdä it at üz ğailäsendäge xatın qız yäğni señlese, apası , üz xäläl cifäte, yaqınnarı xatın qıznıñ ir at belän teläp yäki telämi nindider cinese,xissi elemtäläre bulsa, ul moñı ğailä tirä yün ğäref ğädätenä qarşı eş dip bäyäli, namıs, şäräflärenä tap töşerelgän dip qabul itä. Ğailä meçlese , olılar ul xatın qız üterelergä tieş digän näticägä kilä häm xökem qararın ğämälgä quyunı abzısı, enese yäki başqa ber yaqınına yökli. İkençe törle äytkändä, ğailä ir at üzlären mäxkämä qanun çığaruçı urınında kürä.Xatın qızğa mal, qol , pıçranğan,kiräksez äyber dip qarala häm anı üterü belän namısnıñ çıstaraçağına ışana. Xatın qıznıñ şundıy qarar belän üterelüe ğailägä cämğiättäge xörmätle urınıñ qaytara dip qarıylar. Yaqın Könçığış illärendä namıs öçen xatın qıznı üterüçelär ber niçä ay törmä cazasına ğına xökem itelälär. Törkiädä andıy eş öçen ğämerlek törmä cazası birelä.

Älegäçä ällä ni zur iqtibar cälep itmägän bu cinayätlär belän berençe märtäbä törek parlamentarları mäşgül buldı. Ber törkem deputatlar dikäber ayında namıs cinayätläreneñ in küp eşlängän urınğa- küpçelege kördlär yäşägän ilneñ könyaq könçığışında Diyarbakırda bulıp qayttı. Deputatlarnıñ vizitı,aylarça däwam itkän tikşerenülär häm Yevropa Berlegeneñ Törkiä turındağı sonğı xisabında bu mäsäläneñ bik ciddi buluı azsızıqlanğannan soñ buldı. Deputatlar namıs öçen xatın qız üterelgän ğailälär yanında bulğan kebek törmälärdä şul cinayätlärne eşlägän keşelär belän küreşte. Şulayuq üterelü belän kisätelgännnän soñ sıyınu yortında yäşerengän xatın qız yanında buldılar. Eytkänem kebek andıy cinayätne eşläwçelärgä ğämer buyı törmä cazası birelä . Provakatsiä indı advokatlarnıñ alğa sörä almayaçaq argument bulıp tora Törkiädä. Statistika yılına 60 xatın qıznıñ namıs cinayäte qorbanı buluın kürsätä. Şulay da belgeçlär san yuğarıraqtır dip äytä . Alar bu töbäktäge xatın qız intiharların da namıs cinayätlärenä kertü kiräk di. Min Törkiäneñ könyaq –könçığışına berençe märtäbä kitkän parlamentar komissiäneñ xisabı äzerme dip İstanbulda Morçatı( şamaha tübä) isemle xatın qız vaqfına – Filiz xanım Özçelikke möräcäğät ittem .Özçelik:

Törä häm namıs cinayätlären tikşerü öçen Parlamentta ber komissiä oyıştırıldı. Bu komissiä ütkän atnada tikşerüläreneñ xisabın iğlan itärgä tieş ide. Xisab cämäğätçelekkä äle dä bilgele tügel ,ul xaqta ber genä deputat çığış yasadı. Komissiä äğzaları İstanbulda törle xatın qız oyışmaları, sivil cämğiät oyışmaları wäkilläre belän oçraşqan kebek alar namıs cinayätläreneñ in küp bulğan Diyarbakır,Mardin Batman kebek şähärlärdä buldı. Xisap äzer bulırğa tieş, nigä anı açıqlamilär bilgele tügel . Ayruça bu urınnarda xatın qızlarnıñ üz üzlären üterüläreneñ irlärgä qarağanda artığraq buluı da iqtibar cälep itä. Bu inde qayber namıs cinayätläreneñ intihar-üz üzen üterü artına yäşerelüe añlaşıla. Namıs öçen üterelgän xatın qız sanının 60tan artıq buluı añlaşıla.

Könyaq könçığışta yöregän parlament komissiäse äğzaları töp eş xalıqnı uqutu bigräk tä kördlär yäşägän konservativ töbäktä xatın qızğa xoquqların öyrätü, ir atqa traditsion namıs konsepsiä keşe üterü xoquqın birmi dip añlatu dip söylägän ide. Deputatlar ayruça qurqınıç astında qalğan xatın qız öçen kübräk sıyınu urınnarı buldıru zarur dip äytkän ide. Küpçelek kördlär yäşägän töbäktä-Diyarbakırda Kamer isemle xatın qız oyışması yıllardan birle uñışlı eş alıp barıp, sıyınu yortlarında distälägän xatın qıznıñ tormışın saqlap qaldı. Kamär oyışması citäkçese Nebahat Koç Time jurnalı tarafınnan 2000.yılda 100yılnıñ möhim şäxesläre isemlegenä kertelgän ide . Ul ber närsäne dä ber töndä üzgärtep bulmıy patriarxal cämğiättä mentalitet, kulturanı üzgärtü bik qıyın dip äytkän ide färidä xämit
XS
SM
MD
LG