8 mart bäyräme ütep tä kitte. Xatın-qızlarğa büläk itelgän yözlärçä vagon çäçäklär şuşı atna azağına qädär şiñep, ğadi çüpkä äylänä. Qolaqlarda maqtaw, soqlanu süzläre äle dä yañğırap tora. Ämma bäyrämnän soñ çüp sawıtlarındağı yäşel sabaqlar, büläktän buşağan tartmalar oyıme moñsu xislär uyata. Bäyräm kampaniäse ütkän, ä tormış üzençä bara.
Berençedän, qimmätle büläklär, költä-költä çäçkälär bilgele säxnä yoldızlarına, zur citäkçelärgä, eşquar bankirlarğa yäki bay häm xakimiättäge keşelärneñ xäläl cefetlärenä birelä. Ğadi xatın-qız isle sabınğa da, ber tartma konfetqa da qänäğät. Anısı eläksä äle. Bäyrämnän soñ yañadan elekke sorawlar tua. Xatın-qızlarnıñ xäle beraz bulsa da yaxşıramı? Alarğa däwlätneñ, cämğiätneñ mönäsäbäte üzgäräme? Ğasırlar buyı qalıpqa kergän tigezsezlek tiz genä betmi şul. Jirinovskiy partiäse xatın-qızlarnıñ härqaysına ir tabıp birergä xıyallana. Ä irlär citmägändä ber irgä berniçä xatın birep, bar keşene dä rizalatmaqçı. Mondıy çaqta tel söyäksez dilär. Ä citdiräk qarasaq, sotsial' ğädellek, eş xaqları, uñaylı eş şartları, fatirdan, pensiälär xatın-qızlarnı urap ütmäsen öçen bik küp eşlise bar. Bügenge Rusiädä eşsezlärneñ 75-80 protsentı xatın-qızlar. Xatın-qızlarnıñ xezmät xaqı Sovet zamanında irlär eş xaqınıñ 70 protsentın täşkil itsä, xäzer inde 45 protsentqa da citmi ikän. Meditsina xezmäteneñ qimmätlänüe arqasında xatın-qızlarnıñ 12 protsentı ğına üzeneñ sälämätlegen daimi räweştä küzätep tora ala. Balalarğa birelä torğan posobielär bik az häm alar da totqarlap birelä. Näticädä balalarnıñ 40 protsentı fäqirlek däräcäsendä.
Östäwenä xatın-qızlarnı öydä qıyırsıtu, qıynaw oçraqları kiñ taralğan. Yıl sayın 14 meñgä yaqın xatın-qız öydä, ğailädä köç qullanu näticäsendä wafat bula. Bala töşertü sanı yañadan arta başladı. Eştä, bigräk tä xosusıy şirqat'lärdä seksual' bäylänülär probleması haman kisken tora. Xakimiätkä, idärägä alarnıñ bik siräk ütkärelüe berkemgä dä ser tügel. İspaniädä, Şvetsiädä xatın-qızlarnıñ parlamentnıñ yartısın täşkil itä. Ä Rusiädä ayırım xatın-qızlarnıñ citäkçe urınnarğa ütep kerüe şaqqatqıç xäl. Rusiä Däwlät Dumasında alarnıñ sanı 10 protsentqa citsä zur qazanış dip isäplänä. Bernindi matur süzlär, känfit tartmaları, çäçäklär belän xatın-qızlarnıñ qıyırsıtıluın onıttırıp bulmıy.
Yış qına Rusiädä demografik wazğiätneñ naçarayuı, balalar tudırunıñ kimüe turında çañ suğalar. Monıñ säbäben xatın-qızlarnıñ xalıq, däwlät kiläçäge turında uylamawı dip äytep bulmıy. Bala tabu, üsterü öçen matdi, sotsial' şartlar, iñ elementar mömkinleklär, şul uq aqça kiräk. Soñğı yıllarda bayıp kitkän häm qimmätle mallar, tovarlar, yäşäw şartları belän mawığa başlağan cämğiät häm patriotik şiğar'lär yañğıratuçı däwlät çinovnikları xatın-qızlarğa yañaça qarıy dip äytep bulmıy.
Üzeneñ sotsial' qiblası, milli traditsiäläre belän ayırılıp torğan Tatarstandağı xatın-qızlarnıñ xäle gomumrusiänekennän berniqädär ayırıla. Ämma barıber ayırım töbäk kenä üze öçen ocmax tözi almıy. Uzğan yıldağı statistika buyınça, balalar tudıru, öylänü sannarı beraz artqan. Tik ul citärlek üzgäreş tügel. Milli traditsiälär qanatı saqlawı astında küp balalı ğailälär buldıru bik siräk oçrıy torğan ğäyre tabiği xäl. Xäzer inde xatınnar da, irlär dä, tatarlar da, ruslar da, başqa millät wäkilläre dä ber ük ideallarğa tabına. Döresräge, bernindi idealsız, qiblasız yäşäwgä künegä başlıy.
“Watanım Tatarstan” gäziteneñ 8 mart bäyräm sanında jurnalist Mansur Mortazin vlast'ne xatınnarğa digän mäqälä bastırğan. İndira Ğandi, Marğaret Tetçer, Benazir Bxutto, şulay uq Çili, Germaniä, Finlyandiä, Latviä däwlätlärendäge xatın-qız citäkçelärne iskä ala. Şuşında uq Rusiä häm Tatarstannı iskä töşerä. Söyembikädän soñ kem, nindi tatar xatını bula ala dip sorıy ul. Xakimiättä üz urının tapqan xalıqqa bilgele xatın-qızlarıbız azraq. Matriarxatnı, xatınnar xörriäten qoçaq cäyep qarşı aluçılar yuq şul. Näticädä, Söyembikädän soñ xatın-qız il başı bulu mömkinlege yuq däräcäsendä. Dimäk, bügenge Tatarstan häm tatar xalqı Söyembikä çorı standartları 16нчы ğasır däräcäsenä citä almıy.
Kamilä Bigiş
