Öçençe kön Pekinda imzalanğan kileşü nigezendä 2009nçı yıldan başlap Törkmänstan Qıtayğa yılına 30 milliard kubik metr gaz cibärep toraçaq. 30 yılğa qabul itelgän şuşı kileşü, Aziäneñ üsä barğan iqtisadına – torğan sayın yaña energiä çığanaqları kiräk bulaçağın iskä töşerä. Aziädäge Qıtay, Hindstan, Yaponiä häm Könyaq Korea kebek zur iqtisadi köçlär yaña energiä çığanaqların üzlärenä yaqınraq illärdän ezli.
Janes Mäğlümat Törkeme wäkile Alex Vatanka, bu ğämäl – Qıtay säyäsäteneñ ber öleşe, dip belderde:
"Energiä qıtaylar öçen bik citdi mäsälä, çönki alarnıñ üseşe – üz illärendä häm çit illärdän kilgän neft, gaz häm kümergä bäyle. Alarnıñ Latin Amerikası häm Afrikadağı eşçänlegenä qarağız. Alar energiä öçen şundıy yıraq cirlärgä çığa ikän – alar älbättä kürşedäge Üzäk Aziä belän eşläw turında uylanaçaq."
Üzäk Aziä däwlätlärenä Qıtay häm Hindstan belän yağulıq mäsäläsendä xezmättäşlek itü şulay uq bik faydalı, çönki alar üz çimalına yaña satıp aluçılar taba, dide Janes Mäğlümat Törkeme wäkile Alex Vatanka.
Säwdäneñ tağın ber uñay yağı bar – illär ber bersenä yaqın urnaşqan. Yevropa da Üzäk Aziä gazın satıp alırğa teli, ämma monıñ öçen gaznı berniçä il arqılı quarğa kiräk. Şulay uq Yevropa äle yaña partner, ä Aziä däwlätläre belän Üzäk Aziäneñ meñ yıllıq säwdä tarixı bar.
Soñğı aralarda ğına tözelgän kileşülärne barlıyq. Könbatış Qazaxstannan Qıtayğa neft ütkärgeçe, Törkmänstannan Äfğanstan aşa Paqstanğa häm annan Hindstanğa suzılaçaq gaz ütkärgeçe . Rudiäneñ Seberdäge neft qırlarınnan Qıtayğa gaz häm neft quaçaq ütkärgeçlär. Bolarnıñ barısı artında, Alex Vatanka fikerençä, Aziä illäre öçen tağın ber fayda bar:
"Alar keşe xoquqları taläbe quymayaçaq. Şulay uq rişwätçelek kebek mäsälälälär – qatği tormayaçaq. Könbatış şirkäte quyğan bu tör taläplärgä qıtaylar yomşağraq qararğa mömkin. Yevropa yäki Tönyaq Amerika taläplärennän çığıp başqa törle – qurqınıç möhittä eş itü ciñelügä kiterergä mömkin. Qıtaylar belän bu ölkädä ciñel, hindlar da franzus, britan yäki amerikan şirkätennän faydalıraq bula ala, " dide Vatanka.
Törkmänstan üzen dönyada gazğa bay illär arasında 4nçe urınğa quya. İldäge bik küp gaz yatmalarına äle çınnan da qul timägän. Ämma Londonda urnaşqan Suğış häm Tınıçlıq insututı belgeçe John MvLeod süzlärenä qarağanda, Törkmänstannıñ Qıtay belän kileşüdä bulğan böten şartlarnı ütäiäçäge älegä bilgesez:
"Bu gaz kileşüe turında möhim ber äyber – kileşü kübräk bügenge xälgä qarap tügel, ä kiläçäkkä ömetlär nigezendä tözelgän. Çönki Törkmänstan Qıtayğa – Ukraina häm Rusiägä wäğdä itkän qädär gaz quırğa wäğdä itä. Häm Törkmänstan Hindstan häm Paqstanğa Äfğanstan aşa gaz ütkärgeçe tözergä teli. Alarnıñ çınnan da gazı barmı – yuqmı, busı bilgesez."
Şulay uq MacLeod äytüenä qarağanda, mondıy zur proyektlarnı tormışqa aşırır öçen zur külämdä çittän investisiälär kiräk bulaçaq. Ber kem dä – çınbarlıqta küpme gaz barın belmi torıp tözeleşkä açqa birmiyäçäk.
Dönya cämäğätçelege Üzäk Aziäneñ küpme neft häm gaz çığara aluı turında mäğlümat kötkändä, Aziäneñ zur tizlektä üsä barğan iqtisadları kürşelärdän mömkin qadär zurraq fayda kürergä tırışa.
alsu qormaş
Janes Mäğlümat Törkeme wäkile Alex Vatanka, bu ğämäl – Qıtay säyäsäteneñ ber öleşe, dip belderde:
"Energiä qıtaylar öçen bik citdi mäsälä, çönki alarnıñ üseşe – üz illärendä häm çit illärdän kilgän neft, gaz häm kümergä bäyle. Alarnıñ Latin Amerikası häm Afrikadağı eşçänlegenä qarağız. Alar energiä öçen şundıy yıraq cirlärgä çığa ikän – alar älbättä kürşedäge Üzäk Aziä belän eşläw turında uylanaçaq."
Üzäk Aziä däwlätlärenä Qıtay häm Hindstan belän yağulıq mäsäläsendä xezmättäşlek itü şulay uq bik faydalı, çönki alar üz çimalına yaña satıp aluçılar taba, dide Janes Mäğlümat Törkeme wäkile Alex Vatanka.
Säwdäneñ tağın ber uñay yağı bar – illär ber bersenä yaqın urnaşqan. Yevropa da Üzäk Aziä gazın satıp alırğa teli, ämma monıñ öçen gaznı berniçä il arqılı quarğa kiräk. Şulay uq Yevropa äle yaña partner, ä Aziä däwlätläre belän Üzäk Aziäneñ meñ yıllıq säwdä tarixı bar.
Soñğı aralarda ğına tözelgän kileşülärne barlıyq. Könbatış Qazaxstannan Qıtayğa neft ütkärgeçe, Törkmänstannan Äfğanstan aşa Paqstanğa häm annan Hindstanğa suzılaçaq gaz ütkärgeçe . Rudiäneñ Seberdäge neft qırlarınnan Qıtayğa gaz häm neft quaçaq ütkärgeçlär. Bolarnıñ barısı artında, Alex Vatanka fikerençä, Aziä illäre öçen tağın ber fayda bar:
"Alar keşe xoquqları taläbe quymayaçaq. Şulay uq rişwätçelek kebek mäsälälälär – qatği tormayaçaq. Könbatış şirkäte quyğan bu tör taläplärgä qıtaylar yomşağraq qararğa mömkin. Yevropa yäki Tönyaq Amerika taläplärennän çığıp başqa törle – qurqınıç möhittä eş itü ciñelügä kiterergä mömkin. Qıtaylar belän bu ölkädä ciñel, hindlar da franzus, britan yäki amerikan şirkätennän faydalıraq bula ala, " dide Vatanka.
Törkmänstan üzen dönyada gazğa bay illär arasında 4nçe urınğa quya. İldäge bik küp gaz yatmalarına äle çınnan da qul timägän. Ämma Londonda urnaşqan Suğış häm Tınıçlıq insututı belgeçe John MvLeod süzlärenä qarağanda, Törkmänstannıñ Qıtay belän kileşüdä bulğan böten şartlarnı ütäiäçäge älegä bilgesez:
"Bu gaz kileşüe turında möhim ber äyber – kileşü kübräk bügenge xälgä qarap tügel, ä kiläçäkkä ömetlär nigezendä tözelgän. Çönki Törkmänstan Qıtayğa – Ukraina häm Rusiägä wäğdä itkän qädär gaz quırğa wäğdä itä. Häm Törkmänstan Hindstan häm Paqstanğa Äfğanstan aşa gaz ütkärgeçe tözergä teli. Alarnıñ çınnan da gazı barmı – yuqmı, busı bilgesez."
Şulay uq MacLeod äytüenä qarağanda, mondıy zur proyektlarnı tormışqa aşırır öçen zur külämdä çittän investisiälär kiräk bulaçaq. Ber kem dä – çınbarlıqta küpme gaz barın belmi torıp tözeleşkä açqa birmiyäçäk.
Dönya cämäğätçelege Üzäk Aziäneñ küpme neft häm gaz çığara aluı turında mäğlümat kötkändä, Aziäneñ zur tizlektä üsä barğan iqtisadları kürşelärdän mömkin qadär zurraq fayda kürergä tırışa.
alsu qormaş