Ciñü köne ütep, bäyräm tantanaları artta qalsa da, suğış, faşizm, natsizm qorbannarı teması may ayında tellärdän dä töşmi.Peterburg möselmannarınıñ "Käwsär" isemle cämğiäte oyıştırğan xäter kiçäsendä dä süz şul turıda bardı.18 yäşendä ut eçenä kergän İl'ya Fomin söyli ( audioda :Smolensk yanında 1926 yılğı yegetlär, döresräge balalar, töyälgän eşelonnı nemeslarnıñ bombağa totuı 2500 keşedän, frontqa barıp ta citmiçä, 160 qına keşe torıp qaluı turında söyli)
Möselman cämğiäte mäktäbeneñ uqıtuçısı, filosofiä fännäre kandidatı Timur Batırkaev möselmannarnıñ Böyek Watan suğışındağı rol’läre turında söyläp ütte..Watan suğışında 4 millionlap möselman qatnaşqan, şularnıñ 800 meñnän artığı tatarlar Möselmannarnıñ yartısı suğış qırlarında yatıp qalğan..Mäğlüm ki, suğışta tiñdäşsez batırlıq kürsätkän möselman xalıqlarına xökümätneñ qaraşı ğädel bulmıy. Çeçen, inguş, qırım tatarların deportatsiäläü genä dä ni tora!.Anıñ belän genä dä betmi: bu qaharman xalıqlarğa Stalin ämere nigezendä 1942 yıldan başlap yuğarı däräcä ordennar, çinnar birü tuqtatıla. Ä bit Brest nığıtmasın saqlawçılarnıñ ğına da öçtän bere möselmannar bula,başlıça çeçen häm inguşlar. Alay ğına da tügel, komandirları mayor Petr Gavrilov tatar millätennän, tik anı da Aleksandr Matrosov kebek rus iseme belän yörtälär. 28 batır -panfilovçınıñ Qazaqstannan, reyxstagqa berençe bayraq elüçeneñ millättäşebez Ğazi Zahitov ikänen dä istän çığarmasqa kiräk. Möselman qızları Aliä Moldagulova, Mäğübä Sırtlanova isemnäre dä tarixqa mäñgelekkä kerep qaldı.Fin tatarlarınıñ äsirlekkä töşkän din qärdäşläre öçen eşlägän izge ğämälläre turında da äytmi mömkin tügel: alar bastırıp çığarğan Qor'än kitabı küpme totqınnarğa töşenkelekkä birelmäskä yärdäm itkänder, yäşäwgä ömet uyatqandır ul yıllarda. Xäzer Timur Batırqayıvnıñ üzen dä tıñlap qarıyq (audioda^ suğış qırında da,äsirlektä, blokada waqıtında da möselmannar dinnären saqlağannar, illärenä mäxäbbätlären isbatlağannar. Marşallar Malinovskiy häm Govorov köndäleklärendä tatarlarnıñ batırlığı, tuğrılığı turında yazıp qaldırğannar)
Ber millätneñ üzen başqalardan östen quyuı näticäsendä 1941-45-nçe yıllarda ber Sovetlar Berlege genä dä 30 millionlap xalqın yuğalta.Tik, qızğanıçqa qarşı, keşelek dönyası tarix birgän sabaqlardan kiräkle näticä yasarğa öyränä almıy şul Faşizmnan iñ küp qaza kürgän Rusiädä, ayıruça Peterburgta, ksenofobiä köçäyue moña ber misal. Añlaşıla, yartı yäuğire suğış qırında qalğan möselman xalqı moña bitaraf qala almıy. Xädiçä xanım üzeneñ qısqa ğına çığışında islam dineneñ millätçelekkä, ksenofobiäğä qarşı tora ala torğan köç ikäne turında äytep ütte.audio).
Yäş xäzrätebez Nail Tuğuşevnıñ çığışı da islam dineneñ millätçelekkä qarata mönäsäbätenä bağışlanğan ide.Çığışınıñ axırında Nail xäzrät Böyek Watan suğışında, äsirlektä, blokadada häläk bulğan küpmillätle möselmannar ruxına doğa qıldı.
Gölzadä Kamalova, Sankt-Peterburg
