Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tämäke qorbannarı ozaq yäşämi


Qayberäwlär tämäke tartuğa iäläşü dip kenä qarıy. Ämma tabiplar kisätä – tartu ul narkotik bäyläneş! Bik qatlawlı awırular kiterüçe bäyläneş. Bötendönya sälämätlek oyışması mäğlümatlarına qarağanda, tämäkedän barlıqqa kilgän awırulardan här 8 sekund sayın Cir şarında ber keşe ülä! Bügenge köndä Rusiä tämäke qullanu buyınça dönyada dürtençe urında tora. Ä tartuçı balalar sanı buyınça – berençe urında! Tatarstandağı yäşüsmerlär arasında da yaman ğädät ayıruça kiñ taralğan. Bügen respublikada 15-17 yäşlek yegetlärneñ – 60%tı, ä qızlarnıñ 36%tı tämäke köyrätä. Keşe ni öçen tämäke tarta? Tatarstanlılar üzläreneñ tämäke belän mawığu säbäben bolay añlata:

-Qatlawlı situatsiälär barlıqqa kilgändä, üzeñne ışandırasıñ - menä min tartsam miña ciñelräk bula dip. Şuña kürä tämäkegä iñ berençe üreläseñ inde.

-Bu minem barı tik yäşlek cülärlegem. Kiläçäktä min bu naçar ğädättän qotılaçaqmın.

-Tämäke mine tınıçlandıra.

-Ä mine bäläkäy çaqta zur malaylar köçläp öyrätte. Menä şul waqıttan birle taşlap bulmıy bit. Xäzer inde 60 yıl tartam!

Uramnarda tämäke tartmağan xatın-qızlarnı torğan sayın sirägräk oçratabız. Alay ğına da tügel, zıyanlı dip tormıy – yökle xatınnar da tämäke pısqıta. Näticäse – andıylarnıñ balaları küp oçraqta ğärip yäki üle tua.

Tabiplar äytüençä, tämäke tartuçılarnıñ 90%tı üpkä şeşennän, 25%tı yöräk awırularınnan dönya quya. Tötenlätergä yaratuçınıñ bit tirese yäşli cıyırçıqlar belän qaplana, qarasu töskä kerä, yuqara. Alarnıñ çäçe dä, yäştäşlärnekenä qarağanda, irtäräk ağara. Belgeçlär äytüençä, tämäke tartu – ir-atlarda censi köçsezlekneñ dä töp säbäbe bulıp tora.

Şunı da onıtmasaq ide - tartuçı belän ber bülmädä utırğan tartmawçı keşegä dä zıyan şaqtıy kilä. Andıy keşe üze könenä 3 tämäke tartqan kebek bula. Şuña da küp kenä illärdä tartmawçılarnıñ xoquqların yaqlıy torğan maxsus qanunnar bar. Böyekbritaniädä, mäsälän, tartmawçı xezmätkär tämäke tartuçı xezmättäşennän 25 meñ dollar kompensatsiä taläp itä ala, dip yaza “Mäğärif” jurnalı. Norvegiädä barı tik üz öendä häm maşinada ğına yarıy. İspaniädä tartuın taşlağan härkemgä 300 yevro aqça tülänä. Anda tartuçığa berdänber şart quyıla – 6 ay buyı ber dä tämäke tartmasqa. Tartmawçılarnıñ xoquqların yaqlıy torğan illär arasında Rusiä yuq. Çönki bezneñ ildä sälämätlek iñ soñğı urında. Döres, ildä tämäke tartunı çikli torğan qanunnar bar. Ämma alar da tieşle däräcädä ütälmägäç, alardan ni fayda?

Tartunıñ zıyanı turında tämäke şirkätlärendä eşläwçelär närsä uylıy ikän? Ber tämäke şirkäte wäkile belän şuşı xaqta söyläştek:

Tämäkeneñ sälämätlek öçen zıyanı zur buluı turında küptännän bilgele inde. Tik şulay da küp keşe haman da tartuın däwam itä. Min tämäke şirkäte wäkile bularaq şunı äytä alam - keşeneñ sälämätlege qimmäte belän bernärsä dä çağıştırıla almıy. Bernindi aqça, maşinalar, fatirlar da anı alıştıra almıy. Şuña kürä ildä tämäke häm anı tartu kul'turası bar ikän. Anı citeşterü, satu qanun buyınça eşlänergä tieş. Tämäkene balalarğa satarğa yaramıy. Balalar bulğan cirdä tämäkegä reklama yasarğa da yaramıy.

Xäyerçe häm awıru bulğançı sälämät häm bay bulu yaxşıraq ikänen härkem belä. Ämma küp keşe tämäke tartıp torğan uñışlı keşe obrazın çağıldırğan reklamağa ışanıp, sälämätlegen dä, aqçasın da tötengä alıştıra. Ä tämäke citeşterüçelär material' yaqtan naçar bulğan häm tämäke kitergän awırular aldında köçsez keşelär yäşägän illär, töbäklär öçen eşli. Çönki näq andıy keşe reklamadağı uñışlı geroylarğa oxşarğa tırışa. Köçle millätlär isä ildä sälämät yäşäw räweşen alğa sörä. Alar, berençe çiratta tämäkegä qarşı köräş tä alıp bara.

Yıl sayın 31 mayda Bötendönya sälämätlek oyışması tarafınnan kertelgän tämäkegä qarşı köräş köne ütkärelä. Bıyıl älege aksiäneñ maqsatı – tämäke turında kübräk mäğlümat birü. Çönki soñğı yıllarda “ciñel”, “natural'” tämäkelär digän bulıp keşelärne torğan sayın kübräk aldıylar. Ä tämäke nindi formada çığuğa qaramastan, keşe tormışı öçen qurqınıç.

Tämäke tartu nindi genä köçle ğädät, narkotik bäyläneş buluğa qaramastan, millionlağan keşe annan qotıla alğan. Tämäkene taşlaw öçen, älbättä, iñ äwwäl üz telägeñ kiräk. Ä tämäkesez yäşäw ozınraq häm qızıqlıraq bulaçaq!

Al'bina Zäynulla

XS
SM
MD
LG