Omski ölkäse Bol'şereç'ye rayonınıñ tatar awıllarında soñğı yıllarda kürkäm ber ğädät – “xäter köne” ütkärü ğämälgä kerä başladı. Älege rayonnıñ Yälankül awılında inde öç yıl rättän ütkärelep kilgän bu çara başqa awıllarda da xuplaw taptı. Bıyıl xäter köne tağın dürt awılda – Qaraqüldä, Quşküldä, Ülänküldä häm Çernalıda ütkärelde. Döres, Yälanküldä elegräk tä, 1990 yıllardan başlap, yıl sayın bulmasa da suğışta wafat bulğannar ruxına awıl ziratı yanında kümäkläp namaz uqular, doğa qılular oyıştırıla ide. Bu çaranıñ töp mäğnäse märxümnärne iskä alu bulsa da, ber uñaydan ziratlarnı tärtipkä kertü, qoymalarnı tözekländerü kebek eşlär dä başqarıla.
Xäter çarası ğädättä 22 iyüngä, suğış başlanğan köngä qädär ütkärelä. Bıyıl awıllarda märxümnärne iskä alu 15 iünnän 21 qädär bardı. Şunı assızıqlarğa kiräk, xäter könen ütkärüdä awıl xalqı berdäm bulıp qatnaşa, äzerlek eşlärendä tuğan yaqlarınnan çittä yäşäwçelärneñ dä yärdäme zur bula. Alar buyaw, taqta, qadaq kebek kiräk-yaraqlarnı alu öçen aqça cıyıp tapşıralar. Awılda yäşäwçelär xäter könenä qädär zirat yannarın, qäberleklärne tärtipkä kiterälär.
Älbättä, här eşne uñışlı başqarıp çığu öçen initsiativalı keşelärneñ buluı zarur. Ülänkülneñ xäter könenä mäsälän, Omskida yäşäwçe awıldaşlarınnan aqça cıyunı, xäzer üze dä şähärdä yäşäwçe Gölfirä xanım Ramazanova başqardı, ä awılda bu eşkä ölkän apalarnıñ berse Räysä Apatayıwa alındı. Mondıy ğämälneñ kiräklegen añlağan hämmä keşe üz öleşen kertergä, niçek bulsa da yärdäm itärgä tırıştı. Alarnıñ qayberläreneñ genä bulsa da isemnären dä belderü urınlı bulır
Xäter çarasınıñ oyıştıru eşläre bu izge eştä başlap yörüçe, cirle üzidarä başlığı Läylä Möxämmätşina citäkçelegendä başqarıldı. Ülänküllelär yaña citäkçelärenä çiksez räxmätlären belderdelär.
Tosqazan awılında da xäter köne küp xalıq qatnaşlığında kürkäm ütte. Oyıştıru eşlärendä aktiv qatnaşuçı, awıl şurası deputatı Nurğali İdrisov xalıqnıñ bik qänäğät qaluın, aldağı yıllarda da mondıy çaranı oyıştırırğa niätläwläre turında belderde.
Yälankül awılında uzğan xäter könendä Qor'än aşı ütkännän soñ Omskidan maxsus kilgän “Umırzaya” tatar-başqort xalıq ansamble xäyriä konsertı birde. Alarnıñ programması asılda mönäcätlärdän, borınğı häm zamana xalıq cırlarınnan tözelgän ide.
Östäp şunı da äytergä kiräk, här awılda da xäter çarasında yäşlär dä, balalar da küpläp qatnaştı. Alar ölkännär belän namazğa da bastılar. Bu kürkäm ğämäl üsep kilüçe yäşlär küñelendä şäfqät'lelek, märxämätlelek xisläre tudırmıy qalmas dip ışanası kilä.
Rozaliä Sayganova, Omski
