Accessibility links

Кайнар хәбәр

Keşe xoquqların yaqlawçılar Zur 8lekkä üz täqdimnären äzerläde


Zur 8lek illäre citäkçeläreneñ Peterburğa cıyıluına sanawlı könnär qalıp bara – añarçı dini häm ictimaği oyışmalar summit köntärtibenä üz täqdimnär kertergä aşığa. Din ähelläreneñ 3 könlek cıyını Mäskäwdä bügen zur 8lek summitına möräcäğät qabul itep tämamlandı. Kiçä isä Mäskäwdä Rusiä häm xalıqara xoquq yaqlaw oyışmalarınıñ 700dän artıq wäkile cıyıldı.

İke könlek bu cıyınnıñ maqsatı – kiläse atnada Peterburda cıyılaçaq zur 8lek citäkçelärenä – keşe xoquqları, watandaşlar cämğiäte häm tirä-yaq möhitkä ziyan kiterä torğan säyäsät alıp barmasqa çaqıru ide. Başta uq çığış yasawçılarnıñ berse, Amnesty İnternational oyışmasınıñ general sekretare İrene Khan, ictimaği oyışmalarnıñ global säyäsätkä yoğıntısın xuplap, xökümättän bäysez oyışmalar AİDS-SPİD, yarlılıq häm minalarğa qarşı eşlärgä zur öleş kertä, dip belderde. Terrorğa qarşı çaralar dönya buylap xökümättän bäysez oyışmalarnıñ eşenä kirtä sala, dide Khan:

"Watandaşlar cämğiäteneñ ni qadär möhim ikänen azsızıqlağanda, min bezneñ Amnesty İnternational eşen genä telgä alasım kilmi, böten dönya buylap watandaşlar cämğiätlärenä basım yasala. Basım yasala çönki dönya buylap iminlek häm terrorğa qarşı çaralar sıltawı belän xökümättän bäysez oyışmalar eşenä kirtälär salına."

Cıyında qatnaşuçılar Zur 8lek illäre köntärtibenä rasaçılıq häm yarlılıqqa qarşı köräş, qaçaqlar xoquqların yaqlaw häm tirä-yaqnı saqlaw kebek mäsälälärne quyırğa tieş, dip belderde. 15 yüldän alıp 3 kön zur citäkçelärne Peterburda qunaq itergä äzerlängän Rusiä prezidentı Vladimir Putin, bu kiñäşlärneñ kübesen xupladı, summit köntärtibenä näq şul mäsälälär quyıla, dide.

Ämma kiçäge cıyında qatnaşuçılarnıñ Rusiägä ayırım taläpläre bar. Yevropanıñ qaçaqlar Şurası wäkile Claire Rimmer, Zur 8lek citäkçelärenä suğış barğan ike töbäktä – Ğiraq belän Çeçnyada keşe xoquqların bozunı tuqtatırğa çaqırıp möräcäğät itte:

"Çeçnya häm Ğiraqta qorallı nizaqlar sürätendä keşe xoquqlarınıñ bozuluı däwam itüe ayıruça borçılu tudıra. Däwlätlärneñ daimi räweştä keşe xoquqların bozıp kilüläre – terrorğa nigez sala häm iminlek buldıruğa ziyan kiterä. Bez Zur 8lek illären terrorğa qarşı qanunnarın yañadan qarap çığarğa häm xalıqara keşe xoquqları standartları qısalarında üzgäreşlär kertergä çaqırabız."

Putin bu täñqitne çitkä quyıp, xärbi çaralar barğan cirdä keşe xoquqların bozu ixtimalı bula, dip belderde, häm Çeçnyada xärbi çaralar tämamlandı, dip östäde:

"Bügenge köndä xärbi çaralar yuq. Terror ğämälläre bar, ämma xärbi çaralar yuq. Xärbilär üz qorılmalarında utıra. Bezneñ anda Rusiäneñ başqa töbäklärendä kebek ğaskärlärebez urnaşqan, alar Rusiäneñ başqa töbäklärendä xärbilär başqarğan wazifanı başqara."

Putinğa şulay uq xökümättän bäysez oyışmalar eşen çiklägän yaña qanun öçen dä eläkte. Anıñ nigezendä Rusiäneñ milli iminlegenä yanıy dip tabılğan oyışmağa yabılu yanıy. Putin üz çiratında qanunnı yaqlap çıqtı, älege üzgäreşlär xökümättän bäysez qayber oyışmalar möräcäğätennän soñ qabul itelde, dip belderde. Ämma keşe xoquqları wäkilläre mondıy cawap belän qänäğät bulmadı.

Dönyada keşe xoquqları torışın küzätep baruçı Human Rights Watch oyışmasınıñ Mäskäw bülege başlığı Alison Gill, kiçäge cıyınnan soñ Azatlıq radiosına menä närsälär belderde:

"Prezidentnıñ söylägännäre uñay ide, ämma bez mäsäläneñ töbenä töşmädek. Misal öçen prezidentnıñ xökümättän bäysez oyışmalar qanunı turında äytkännäre – bez, keşe xoquqların yaqlawçılar añlağança, bötenläy çınbarlıqqa turı kili. Şuña kürä çınbarlıq ber törle bulğanda bezgä yılmayıp başqa äyber söyläwneñ mäğnäsen añlamıym."

Keşe xoquqları häm xökümättän bäysez oyışmalar wäkillären Rusiä xökümäte cıyğan ide. Tağın ber cıyın, Mäskäwdä, bu yulı inde "Başqa törle Rusiä" dip atalğan cıyın kiläse atnada 11-12 yül könnäre ütäçäk. Anı Kremlne täñqitläwçe elekke xalıqara şaxmat çempionı Garri Kasparov oyıştıra.

Alsu Qormaş
XS
SM
MD
LG