Bu atnada Qazanda basılıp çığuçı tatar matbuğatında Watanım Tatarstan gäziteneñ 11 iyl sanında gäzitneñ ädäbiät häm sänğät bülege mödire Asia Yunısovanıñ “Altay yaqın ikän” dip atalğan mäqäläse iğtibarnı cälep itte. Altay respublikasınnan säfärdän qaytqaç yazılğan , Asia xanımnıñ bu yazması, Altay respublikası Rusiä sostavına irekle quşıluınıñ 250 yıllığın bäyräm itü häm anda Tatarstan bülägen “Altay – Yevraziä yöräge” digän istälekle häykäl tamğasın açu tantanası turında .
Tarixçılar äytüençä, Tawlı Altay borın-borınnan törkilärneñ watanı sanala. Altay tawlarında tigezleklärdä- Uqoq (Yoqı) üzänendä borınğı törkilärneñ ğayät küp sanlı qäberlekläre, yazulı taşlar, balballar saqlana ikän . Delegatsiä sostavındağı tarixçı ğalim, Damir İsxaqov borınğılıqnı monnan 4500 yıl elek berençe törki qaһanlıq oyışqan könnän sanarğa kiräk dip iskärtä” dip yaza Asia xanım üz mäqäläsendä.
İstälek häykälneñ TR Prezidentı Mintimer Şäymiev initsiativası belän quyıluı, konsepsiäneñ avtorları Färit Möxämmätşin Razil Väliev, Rafael'' Xakimov, Damir İsxaqov buluı, häykäl arxitektorlarınıñ Säyär Aydarov belän Damir Altınbaev ikänlege yazıp quyılğan. Bu niätne ğämälgä aşıru öçen 18 million sum aqçanı Tatarstan bankirı Renat Ğöbäydullin, “Tatenergo ” aksionerlıq cämğıäte citäkçese İlşat Färdiev, mäşhür neft'' magnatı Ralif Safin häm başqa cämğiät citäkçeläre birgän.
Ämma, Altaynıñ şamannarı istälek taşın üzläre quyasıları kilep, izgelärneñ cannarın tınıçlıqta saqlaw niätennän, qärdäş törkilär kilüenä rizasızlıq beldergännär.
Baş şaman Aqay, tağın qırıq awılnıñ şamannarın cıyıp, tawlarğa kitep, bu tantananı buldırmıy qalırğa tırışqannar? Asia xanım üze dä bügen bezneñ studiädä qunaqta, ul xäzer sezgä “Altay Yevraziä yöräge” tamğasın quyunıñ ähämiäte turında tulıraq itep söylär.
“Altay- Yevraziä yöräge” tamğasın quyunıñ ähämiäte bik zur . Bu unikal'' qäberlekne 1993 yılda ber Palaçmaq isemle rus arxeolog xanımnıñ cimerelgän qäberlekne qazıp qarawınnan başlana. Ul Prinsessa Uqoqa qäberlege bulıp çığa. Tikşerüçelär belderüençä, ul 2500 yıl elek kümelgän dip tabıla. Ul boz elpäse astında şulqadär yaxşı saqlanğan, xätta yöze dä bozılmağan. Arxeologlarda bu bik zur qızıqsınu uyata. Bu waqiğadan soñ Böten dönya argeologları Altayğa omtıla.Tärtipsez omtılularğa yul quymaw öçen, nindider ber oyışqan forma birü öçen, xalıqara arxeologlar oyışması fänni üzäk buldırırğa xäl itä. Tatarstannıñ berençelärdän bulıp ölgerüe dä zur ähämiätkä iä. Bu “Altay Yevraziä yöräge” digän qorılmada kiläçäk buınğa yazılğan xitap törle tellärdä yazılğan. Tatarçası latin xärefläre belän yazılğan.
Häm istälek – häykäl ike arada duslıq küpere simvolı bulıp, bar bulğan qarşılıqlarnı artta qaldırıp, dürt okeannıñ härqaysınnan da da tigez yıraqlıqta urnaşqan “Yevraziä yöräge” Barnawldan Mongoliä dalaları türenä uza torğan Çuya avtomobil'' traktı buyına quyıldı”- dide Asia xanım Yunısova.
“Yevraziä yöräge” häykäl tamğasında yazılğan şundıy süzlär bar .
“Monda ata- babalarıbız, cıyılıp, däwlät eşlären xäl itkän, batırlar, arğamaqlarğa, utırıp, säfärgä kitkän… Balalar, tamırlarığıznı onıtmağız. Babalarıbız qılğan eşlär belän ğorurlanığız häm isemegezne ğorur yörtegez”. Menä şundıy süzlär yazılğan bu häykäldä.
Häm inde mäqälädän bilgele buluınça, Xökümät delegatsiäseneñ ikençe maqsatı ul da bulsa , Tawlı Altay respublikasınıñ Rusiägä quşılunıñ 250 yıllığı belän qotlaw. Bu tantanada Rusiä Federatsiä Sovetı Räise Sergey Mironov ta qatnaşa. Rusiä Prezidentınıñ Seber Federal'' okrugındagı wäkile Anatoliy Kvaşnin Rusiä Prezidentı . Vladimir Putinnıñ , äTatarstan Däwlät Sovetı Räise Färit Möxämmätşin Tatarstan Prezidentı Mintimer Şäymiewneñ Altay xalqına qotlawların citkerälär. Şulay uq Qazaqstan, Qırğızstan, Mongoliä däwlätlärennän, Novosibirskiy, Kemerovo ölkälärennän, Altay kraennan wäkillär kilgän. bulğan.
Ä xäzer bez Altay yaqlarında yäşägän millättäşlärebez, yäki“ altay tatarları” turında alarnı kürep söyläşep, alar belän aralaşıp qaytqan Asia xanımnı tıñlıyq äle “Altay- Tatarstan” cämğiäte eşli. Zakir Sägıytov häm Änwär Äminovlar citäkçelegendä Altay tatarlarınıñ böten ictimaği tormışı qaynıy. Altay tatarları digän gazeta çığıp kilä . Küptän tügel Barnawlda mäçet tözep quyğannar Qazannan kitaplar, cırlı kassetalar qaytarıla.
Geografik atamalarda, yäki yılğa , awıl qabilä isemnärendä yaqınlıq , oxşaşlıq küp, ä din dä ayırma bar .Alar mäcüsi dinne yaña “Aq din” dip yörtälär häm tabiğät''kä tabınalar.
Xörmätle radio tıñlawçılar, sez “Watanım Tatarstan” gäzitendä basılıp çıqqan Asia Yunısovanıñ “Altay yaqın ikän” digän mäqäläsen avtornıñ üze belän äñgämädä tıñladığız. Altaydan ber matur mäkal'' alıp qayttım di yazma avtorı: Bügenge tormış ciñel tügel . ämma ciñel tormış, tormış tügel. Törkilär tormışınıñ qayçan ciñel bulğanı bar ?! Läkin bergälek ciñellek kiterä. Mäñge Kük Täñre!- di ul. Asia xanımnıñ bu mäqäläsendä Tatarstan häm tatar keşeläreneñ törki tuğanlıqnı niçek zurlawı taswirlana.
Mälikä Basıyr