Başqortstan räsmi matbuğatında bu könnärdä 12 yıl elek bulğan ber tarixi waqiğa xaqında baytaq qına yazmalar dönya kürä. Näq menä 12 yıl elek, 1994 yılnıñ 3 avgustında Rusiä Federatsiäse belän Başqortstan Respublikası arasında wäqälätlärne büleşü turında Kileşügä qul quyılğan ide. Ul Kileşüneñ xäzer inde älläni faydası qalmasa da, Başqortstan xakimiätläre häm başqort milli oyışmaları citäkçeläre ul Kileşüneñ Başqortstan öçen bik tä ähämiätle bulğanlığı xaqında äytä. “Uzğan ğasırnıñ tuqsanınçı yıllarında Rusiädä törle butalçıqlıqlar häm säyäsi tartqalaşlar başlanğanda, Başqortstan xakimiätläre Rusiä belän wäqälätlärne büleşep, respublikada totrıqlılıqnı saqlap qaldı”, - dip belderä alar.
Çınlap ta, Tatarstannan soñ ikençe bulıp, Rusiä belän üzara Kileşü tözü arqasında, Başqortstan Respublikası küp östenleklärgä iä bulğan ide. Kileşügä yaraşlı, respublika däwlät qorılışı, milek, byudjet, qanunnar çığaru, mäxkämä sisteması, xalıqara häm tışqı iqtisadi eşçänlekkä qağılışlı mäsälälärne üzallı xäl itü xoquqın aldı.
Ämma soñğı berniçä yılda, ul dokumentnıñ möddäte çığu säbäple, Rusiä belän Başqortstan arasında imzalanğan ul Kileşü eşlämi diärlek. Mäskäw tarafları Tatarstan belän Başqortstan alğan xoquqlarnı artıq küp, dip sanadı häm alarnı kire tartıp alu öçen küp eşlär başqardı. Başqortstan Konstitutsiäse ör-yañadan üzgärtelde häm anda yazılğan üzallılıq, däwlätçelek digän möhim töşençälär yuq itelde, iqtisattağı küp xoquqlar da beterelde.
Xäzer inde Başqortstan xakimiätläre Rusiä federal' üzäge belän 12 yıl elek tözelgän Kileşüne yañartu teläge belän yana. Ämma Mäskäw tarafları moña aşqınıp tormıy. Qayber belgeçlär fikerençä, xätta ul Kileşü tözelgän oçraqta da, anda Başqortstan öçen birelgän elekke zur östenleklär çağılış tapmayaçaq inde. Härxäldä, älege federal' xakimiätlär vlast'tä qalğanda, çağılış tapmayaçaq, dilär.
Başqortstannan Rusiä Däwlät dumasına deputat bulıp saylanğan Mansur Äyüpov süzlärençä, Rusiägä Başqortstan häm Tatarstan kebek quätle respublikalar belän yaña Kileşülär tözüdän dä xäyerlese yuq. “Şul Kileşüne yañartıp, Rusiä Federatsiäse üzeneñ köçen genä kürsätäçäk häm añardan otaçaq qına, - di Mansur äfände. – Şuña kürä qayber köçlär yağınnan bu Kileşüne yañartuğa qarşılıq buluğa da qaramastan, iñ yuğarı citäkçelär anı yaqlar häm yañartu öçen fatıyxasın birer”.
Rusiä Däwlät Dumasına Başqortstannan saylanğan deputat Mansur Äyüpov fikerlären işettegez.
Başqortstan belän Rusiä arasında yaña Kileşü tözüne Başqortstandağı räsmi xakimiätlär belän bergä başqort milli oyışmaları wäkilläre dä yaqlıy häm härdaim şunıñ öçen çığış yasıy. Ämma respublikadağı baytaq qına başqa millätlärneñ cämäğätçelek oyışmaları häm Berläşkän oppozitsiägä kerüçe qayber partiälär Başqortstan belän Rusiä arasında yaña Kileşü tözüne yaqlamıy ğına tügel, ä, ğomumän, Başqortstannı respublika statusınnan da mäxrüm itep, anı ölkä itep üzgärtüne yaqlıy başladı. Bu täqdimnären alar Başqortstanğa ayırım östenleklär birü barı tik respublikanıñ “töp milläte” atamasın alıp ölgergän başqortlar öçen genä faydağa buldı, ä başqa xalıqlarğa anıñ suqır ber tien dä faydası bulmadı, dip añlata. Şuşı fikerne Başqortstan Berläşkän oppozitsiäsenä kerüçe yegermegä yaqın oyışma häm partiä yaña ğına Ufada ütkän Watandaşlar forumında da yañğırattı häm şul xaqta il prezidentı Vladimir Putinğa möräcäğät tä yulladı.
