Accessibility links

Кайнар хәбәр

Yewropa Berlege Libandağı Tınıçlıq Köçlärenä öleş kertü turında söyläşügä cıyıla


Çärşämbe könne Yewropa Berlege illäre tışqı eşlär ministrlıqlarınıñ citäkçeläre Brüsselgä cıyılıp Libanğa östämä tınıçlıq köçläre cibärü mömkinlege turında söyläşäçäk. Bu cıyın Fransiä möräcäğäte nigezendä çaqırıla. Fransiä Libandağı BMO tınıçlıq köçlärenä üzennän zur öleşe kerter dip kötelsä dä anda azsanlı xärbilär genä cibäräçägen iğlan itte. İzrail xäzer Libandağı tınıçlıq köçlärendä töp rolne alunı sorap İtaliägä möräcäğät itte. Ämma Fransiäneñ Libandağı tınıçlıq köçläreneñ maqsatları häm eşçänlek qağidäläre açıq itep bilgelänmägän digän borçıluları zur öleş kerterdäy başqa illärgä dä xas bulırğa oxşıy.

Fransiäneñ uzğan atna axırında Libandağı BMO köçäytelgän törkemenä 200 genä xärbi cibäräçägen iğlan itüe anıñ Libandağı tınıçlıq köçlärendä töp roldän baş tartuın añlata. Parijnıñ bu qararı küp kenä küzätüçelärne ğäcäpkä qaldırdı. Çönki BMOnıñ Liban turındağı 1701-nçe rezolütsiäsen äzerläwdä Fransiä töp rolne alğan ide.

Bu resolütsiä Libannıñ könyağınnan İzrail ğäskärläre kitkännän soñ anda 15 meñ Liban xärbie belän bergä 15 meñlek xalıqara tınıçlıq köçläre kertü turında. Ämma xäzer Parij bu köçlärneñ mandatı açıq häm nıqlı itep bilgelänmägän di. Xäzer isä bu köçlärdä Yewropa Berlege däwlätläreneñ häm başqa illärneñ ni däräcädä qatnaşaçağı da bilgesez.

Xäzerge waqıtta Yewropa Berlegendä räislek itüçe Finländiä Fransiäneñ bu mäsälälär turında cıyılıp söyläşü täqdimen qabul itep çärşämbegä 23 avgustqa Berlekneñ ğädättän tış utırışın bilgeläde. Berlekneñ ber diplomatı Azatlıq radiosına oçraşuğa tışqı eşlär ministrlıqlarınıñ yuğarı räsmiläre cıyılır kebek dide.

Yäkşämbe könne Fransiä tışqı eşlär ministrı Philippe Douste-Blazy ber radioäñgämädä Parijnıñ bu oçraşudağı maqsatı Yewropada teläktäşlek buldıru dide.

Fransiä matbuğatı yazuınça Prezident Jacques Chirac başta 5 meñ xärbi belän öleş kertergä cıyınğan bulğan ämma kiñäşçeläre uñışsızlıq mömkinleläreneñ zur buluın äytep anı bu uyınnan kirek qaytırğa kündergän.

Fransiägä, şulay uq zur öleş kertä alırday İtaliä häm İspaniägä BMO İminlek Şurasınıñ 1701 rezolütsiäseneñ citärlek anıqlamawı oşamıy.

Tänqitläwçelär rezolütsiä tınıçlıq saqlawçılarnıñ maqsatların açıq itep bilgelämi, alarnıñ eşçänlek qağilälären açıq itep kürsätmi di.

BMOnıñ uzğan atna axırında bu turıda taratqan eş dokumentların Fransiä süzçese täfsilleräk açıqlaw kiräk dip kire qaqtı.

Comğa könne Fransiä saqlanu ministrı Michele Alliot-Marie Fransiäneñ Balkandağı yaman xatirälären iskä töşerde. 1990 yıllarda elekke Yugoslaviädäge xalıqara köçlärneñ eşçänlek qağidäläre açıq itep bilgelänmäwe citäkçelek eşläreneñ qatlawlandırılğan buluı arqasında xalıqara köçlär tınıç xalıqnı üterülärne tuqtatırlıq xäldä bula almadı. Citmäsä qayber tınıçlıq saqçıları totıq itep alındı, qayberläre üterelde.

Zamanında Libanda kolonial köç bulğan Fransiä anda elegräk tınıçlıq saqlaw eşendäge faciğälärne dä xäterli. 1983 yılda yaña oyışqan Xizbulla intixarçısı 58 fransuz xärbien ütergän ide.

Atna axırında İzrail Libandağı tınıçlıq köçlärendä töp rolne alunı sorap İtaliägä möräcäğät itte. Ämma İtaliä dä anda tiz genä üz xärbilären cibärergä aşıqmıy kebek.

İtaliäneñ nıqlı bulmağan urta-sul koalitsion xökümätendäge komunistlar cittäge xärbi çaralarda qatnaşunı telämi. İtaliä xäzer Ğiraqtağı köçläreneñ qalğan öleşen çığarıp beterü eşe belän mäşğül. Şul uq waqıtta ul Äfğänstandağı NATO citäkçelegendäge köçlärdä dä qatnaşa.

Töp problema Xizbullanı qoralsızlandıru mäsäläse. 1701-nçe rezolütsiädä bu eşne Liban xökümätenä yökli kebek. Ä anıñ bu maqsatqa ireşä almıyaçağı kön kebek açıq.

Soñğı 40 yılda Libannıñ könyağına berençe märtäbä Liban xärbiläre kiterelä başladı.

Uzğan atna axırında BMO general sekretare Kofi Annan da, AQŞ däwlät sekretare Condoleezza Rice ta xalıqara köçlär Xizbullanı qoralsızlandırır dip kötelmi dide.

İrlandiä saqlanu ministrı Willie O''Dea yäkşämbe könne Britaniäneñ İndependent gazetında ägär dä Xizbulla qoralsızlanmasa häm İzraillelär ğäskärlären yañadan kertsä BMO köçläre ülem qurqınıçı astında qalaçaq dip yazıp çıqtı.

Yewropa Berlegeneñ urtaq pozitsiäsen buldırunı töbäktäge AQŞ säyäsätenä törle qaraşta bulu da qatlawlandıra. AQŞ kebek Britaniä dä Libanğa ğäskär cibärmi. Alarnıñ bolay da Ğiraq belän Äfğänstanda küpsanlı ğäskärläre tora, häm Libanğa kertkän ğäskärläre terror höcümnärenä genä etärer dip isäplänelä.

Germaniä diñgez yarların saqlaw öçen 1500 keşelek ğäskär cibärü belän çiklänäçägen belderde.

Yewropa Berlegen oçraşuğa çaqırğan Fransiä tışqı eşlär ministrı Douste-Blazy şulay uq Berlek xalıqara köçlärdä möselman illäreneñ öleşen arttırırğa tieş dide.

Ämma bu başqa ber qıyınlıq kiterep çığara ala. Yäkşämbe könne İzrail premyer ministrı Ehüd Olmert anda İzrailne tanımawçı illärneñ qatnaşuın kire qaqtı. Üzlärennän zur öleş kertergä telägän möselman illäre İndoneziä, Malayziä, Bañladış şundıylar rätenä kerä.

BMO general sekretare urınbasarı Mark Malloch Brown atışlarnıñ yañadan qabınıp kitüennän qurqıp 2-nçe sintäbergä Libanğa östämä 3500 tınıçlıq saqçısı kiterü zarur digän ide. Ämma moña ireşü xäzer inde mömkin tügel kebek.

Naif Aqmal, Praga.
XS
SM
MD
LG