Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ni öçen İtalia Libandağı Tınıçlıq Köçläre belän citäkçelek itergä rizalıq birgän?


İtaliä Könyaq Libandağı Tınıçlıq Köçlären citäklärgä rizalıq birgän. Baştaraq bu wazifanı Fransiä alır dip kötelgän ide. Ni öçen näq menä İtaliä şuşı cawaplı eşkä alınırğa buldı soñ? Şuşı häm başqa sorawlar belän bez İtalia parlamentınıñ Tışqı bäyläneşlär komitetı başlığı kiñäşçese Raffaele Matarazzo''ğa möräcäğät ittek.

Azatlıq: Libandağı missiä şaqtıy qurqınıç bulırğa oxşağan, ni öçen İtaliä bu eşkä alınırğa buldı?

Matarazzo: Säbäplär berniçä. İñ möxime - İtaliä üzeneñ geografik töbägendä, yağni Urta diñgez häm Yaqın könçığışta citäkçe rolen qaytarırğa tırışa. Soñğı berniçä yılda İtaliäneñ elekke xökümäte Amerika häm İzrail taraflı tışqı säyäsät alıp bardı. Yaña urta-sul xökümät kübräk Yewropağa qarap eş itergä, Yaqın Könçığışta äwzemräk bulırğa, ğäräp dönyası, şul uq waqıtta İzrail xökümäte belän dä mönäsäbät urnaştırırğa tırışa.

Azatlıq: Italiäneñ xäzerge premier-ministrı Romano Prodi zamanında Yewropa Komissiäsen citäklägän keşe. Bälki monıñ da yoğıntısı bulğandır?

Matarazzo: Ul da bar. İtaliä Libanda Yewropa säyäsäten ğäwdäländerergä, anı köçäytergä teli. Yaqın könçığış mäsäläsendä Yewropa moñarçı gel bilgesezlektä, büleneştä yäşäde. İtaliäneñ Yewropa-taraflı yaña xökümäte Yewropa Berlegeneñ bu töbäktä rolen arttırırğa cıyına.

Azatlıq: Ber qarağanda, İtaliä bu missiägä bik tä yaraqlı kebek. Anıñ Libanda täcribäse bar. 80nçe yıllarda İtaliä xärbiläre anda buldı inde.

Matarazzo: Çınlap ta, İtaliä ozaq yıllar buyına tınıçlıq saqlawda osatılığın kürsätep kilde. Moña xärbilärneñ äzerlege dä, cirle xalıq belän urtaq tel taba aluı da yärdäm itte. Ğäräp dönyası belän dä İtaliäneñ mönäsäbätläre şaqtıy äybät.

Azatlıq: Qayber mäglümät çaraları İtaliäne citäkçelek itergä Xizbolla sorağan dip xäbär itä. Uzğan atna Tışqı eşlär ministrı Massimo D''Alema Bäyrutta Liban citäkçelärennän tış Xizbolla wäkilläre belän dä oçraşqan. Bu turıda närsä äytä alasız?

Matarazzo: İtaliä xökümäte, berençe çiratta Massimo D''Alema Xizbolla belän elemtä urnaştırırğa tırışa, çönki bu çeterekle wazğiättä här taraf belän söyläşergä kiräk dip sanıybız, bigräk tä saylawlar aşa ütkän taraflar belän. Krizisnı çişü öçen härke belän söyläşergä kiräk, Xizbolla belän fä, Hamas belän dä.. alar bit demokratik räweştä saylanğan.

Azatlıq: Liban premier-ministrı Fuat Sinioranıñ İtaliäne xuplawı añlaşıla. Läkin berük waqıtta İzrail premier-ministrı Yäxüd Olmert ta berençelärdän bulıp citäkçe wazifasın İtaliägä birergä çaqırdı. Monı niçek añlatıp bula?

Matarazzo: Xäzerge waqıtta töbäktä Amerikağa qarşı, İzrailgä qarşı xislär bik köçle. Şuña kürä bu wazğiättä, İtaliä kebek taraf totmağan ilneñ yaxşıraq ikänen İzrail dä añlıy. Bu yaqtan qarağanda İtaliä Fransiädän dä yaxşıraqtır, çönki Fransiäneñ Ğäräp illäre yağın alu ğädäte bar, tarixi bäyläneşlär dä anı beraz taraflıraq itä.

Azatlıq: Xäzer Prodi xalıqara köçlärneñ wäkälätlären tögälräk bilgelärgä çaqıra. İtaliä nindi wäkälätlär telär ide?

Matarazzo: Berençedän, BMO isemennän tögäl qağidälär kiräk. Minemçä, xäzerge şartrlarda İtaliä awır qoral telämäs. Älbättä, xärbilärneñ iminlegen täemin itergä kiräk. BMOnıñ elekke törkeme xälenä qalmas öçen, xärbilär üzlären saqlıy alırğa tieş. Şulay da İtaliä awır qoral belän eş iter, ciñ sızğanıp Xizbollanı qoralsızlandıra başlar dip uylamıym.

Azatlıq: Läkin kiçä genä amerikan prezidentı George Bush axır maqsat Xizbollanı qoralsızlandıru dip belderde.

Matarazzo: Ägär Xizbollağa säyäsi rol birelsä, minemçä, ul suğışçıların qoralsızlandıruda üze dä qatnaşaçaq. Bu utopiä bulıp kürenergä mömkin, bälki yıraq kiläçäk.. Älegä söyläşü öçen şartlar naçar. Läkin kiläçäktä bu maqsat bulırğa tieş, Liban xökümätendä Xizbollağa säyäsi rol birelergä, ul suğışçıların üze qoralsızlandırırğa tieş.

Azatlıq: Şulay da bu bik qurqınıç missiä bulırğa oxşağan.

Matarazzo: İñ qurqınıçı keşelärne yuğaltu. Yäş İtalian yegetläreneñ ülü ixtimalı bezneñ öçen iñ zur borçu. İkençese – säyäsi risk. İtaliä citäkçelegendäge xalıqara köçlär uñışqa ireşmäsä, BMOnıñ elekke törkemeneñ yazmışın qabatlıy ala. 1978 yıldan bilre Lbanda torğan ul köçlär berni maytara almadı. Bu yulı da uñışsızlıq bulsa, bu İtaliäne genä tügel, Yewropanı da, Berläşkän Millätlärne dä zäğiflätäçäk. Bu isä töbäktä tağı da nığraq köç qullanuğa kiterä ala.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG