Accessibility links

Кайнар хәбәр

"11 Sintäber Putin äfändegä kötelmägän büläk buldı"


2001 yılnıñ 11 sintäberendä Quşma Ştatlarğa bulğan höcümnär Amerikanıñ ğına tügel, Rusiäneñ dä säyäsäte üzgärüenä kiterde. Räsmi Mäskäw Çeçnädäge konfliktnı xalıqara terrornıñ ber öleşe dip atadı häm terrorğa qarşı koalitsiägä quşıluın belderde. 5 yıl ütte, bu säyäsät nindi näticä kiterde?

2001neñ 11 sintäberendä New York häm Washingtonğa bulğan höcümnärdän dönya äle añına kilmägän ide, Rusiä prezidentı Vladimir Putin iñ berençe bulıp Amerikan prezidentı George Bushqa şaltırattı. Şul uq könne Rusiä televideniesenä çığıp ul Quşma Ştatlarnıñ berdän-ber qorban tügel ikänen añlattı:

"Bügenge xällär Rusiäneñ, terrorğa qarşı suğışta xalıqara cämäğätçelekneñ tırışlığın berläşterü täqdimeneñ niqädär urınlı ikänen tağın ber kürsätte. XXI ğasırnıñ afäte - terror belän Rusiä yaqınnan tanış. Amerika xalqınıñ xislären bez bik yaxşı añlıybız" dide 5 yıl elek Rusiä prezisdentı.

New Yorktağı Säwdä üzäge binaları östendä töten äle taralıp ölgermägän ide, Vladimir Putin bu höcümne Çeçnädäge suğış belän bäyläde.

Üz näübätendä George Bush terrorğa qarşı suğış iğlan itkäç, Rusiä prezidentın ışanıçlı tarafdar dip atadı.

Äfğanstandağı xärbi operatsiä waqıtında Mäskäw Amerikağa xezmättäşlek täqdim itte, humanitar oçqıçlarğa kügen açtı, amerikan xärbiläreneñ Üzäk Aziädä urnaşuına bulışlıq itte.

Könbatış Mäskäwne Çeçnädäge seperatizmnı bastırğan öçen tänqitläp kilgän bulsa, Çeçenädäge xällär xalıqara terrornıñ ber öleşe dip taswirlanğaç, älege tänqit aqrınlap yuqqa çıqtı.

Ruslan Martagov 90nçı yıllar urtasında Doku Zavgaev xökümätendä matbuğat wäkile ide. Xäzer Mäskäwdä Terrorğa qarşı waqıf citäkçese:

"11 sintäber Putin äfändegä kötelmägän büläk buldı. Näq şul könnän ul Çeçen separatizlarına qarşı köräşne xalıqara terrorğa qarşı suğış dip atıy başladı. Moña qädär anı Könbatışta "mançuçı" dip belälär ide, 11 sintäberdän soñ ul niçekter xalıqara terrorğa qarşı köräşüçelär safına ütep kerä aldı" di Ruslan Martagov.

Şulay da Putinnıñ bu säyäsäte Tönyaq Kavkazda ällä ni uñışlar kitermäde. Çeçnädä köç qullanular däwam itte, alay ğına tügel, kürşe respublikalarğa cäyelde.

2002dä Nord-Ost buldı, 2004tä Beslan. Monnan tış, ber yulı ike oçqıç şartlatıldı, Mäskäw metrosında intihar höcüm. Qorbannar sanı yözlär belän isäplänä.

Ämmä Putinnıñ säyäsäte Rusiä xalqında xuplaw taptı. Döres, härkemdä tügel. Ruslan Martagov däwam itä:

"Soñğı 5 yılda bar Tönyaq Kavkazda yäşlär radikalläşä. Xakimiät ber närsäne añlıy almıy: terrorçılıq ul ideologiä. A anı avtomat belän ciñep bulmıy, başqa ideologiä kiräk. Yäşlärneñ xakimiättän küñele qayta, alar qotılunı dindä, radikal räweşendä taba" di Ruslan Martagov.

Terrorğa qarşı suğış şiğäre yärdämendä Putin ildä xakimiät vertikalen torğızdı. Beslan faciğäsennän soñ, terrorğa qarşı çara digän bulıp, töbäk citäkçelären saylaw beterelde, alarnı Putin üze bilgeli başladı. Nixayät, şul uq terrorğa qarşı suğış digän sıltaw belän ildäge bäysez mäğlümät çaraları bastırıldı.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG