Uzğan atnada Qazanda şawlap-görläp Altın mönbär dip atalğan II Xalıqara möselman fil’mnarı festivale ütte. Anıñ qısalarında qazanlılar küp kenä illärdä, törle millät keşeläre tarafınnan töşerelgän dokumental’, animatsion häm näfis fil’mnar belän tanışa aldı. Altın mönbär nibarı 6 ğına kön däwam itsä dä, ul tamaşaçılarğa şaqtıy yañalıq alıp kilde, bik küp avtorlar häm fil’mnar belän tanışu mömkinlegen tudırdı. Festival’dä möselman illäre, xalıqları tormışı, möselman rejisserları, avtorları tarafınnan yasalğan fil’mnar täqdim itelde. Mondıy fil’mnar yıldan-yıl kübäyä, alarnıñ sıyfatı arta bara, dide bu xaqta Altın mönbärneñ saylap alu komissiäse räise Ğädelşa Agişev. Festival’dä Rusiä, İran, Äfğanstan, Fälistin, Qazaqstan, Qırğızstan, Üzbäkstan, Misır, Tunis, Aljir, Britaniä, Äzerbäycan, İtaliä, Katar, Törkiä, Hindstan, İrannan kartinalar täqdim itelde. Şularnıñ 34 bäygedä qatnaştı, ä 19 bäygedän tış kürsätelde. Şunısın da äytergä kiräk, uzğan yıldan ayırmalı bularaq, qazanlılar ikençe festival’gä bik teläp, küpläp yörde. Näfis kenä tügel, xätta bäygedän tış kürsätelgän dokumental’ fil’mnarnı qararğa da keşelär zal tutırıp kilde. Utırırğa urını bulmağannar, basıp qaradı xätta. Bu añlaşıla da, bez tağı qayda İran, Äfğanstan yäisä Katar rejisserları tarafınnan töşerelgän fil’mnarnı qarıy alabız.
Ä festival’dä tamaşaçılarnıñ da, belgeçlärneñ dä iğtibarın cälep itärlek kartinalar bar ide. Jyuri äğzäläre İran, Äfğanstan, Katar, Äzerbäycanda töşerelgän fil’mnarnı bilgeläp ütte. Alarnıñ iğtibarı älege fil’mnarnıñ törle nominatsiädä ciñüe häm Altın mönbär alu belän bilgelände. Tamaşaçılar isä Törkiä, Fälistin, Hindstan, Qazaqstan kartinaların üz itte. Qazaqstan fil’mnarı xaqında ayırım äytep kitärgä dä kiräkter, möğayın. Altın mönbärdä Qazaqstan kinosı köne ütte. Anıñ qısalarında qazanlılarğa bäygedän tış Oljas Söläymanov turında dokumental’ fil’m häm Koçevniki dip atalğan näfis fil’m kürsätelde. Qazaxlarnı tarixına bağışlanğan bu kartina Holliwood kinematografistları yärdämendä töşerelgän. Koçevniklarnı Rusiä kinoteatrlarında qararğa mömkin xäzer. Şulay itep, şaqtıy ğına aqça totıp, äybät belgeçlärne cälep itep qazaxlar menä digän fil’m töşergännär häm anıñ aşa xäzer Qazaqstannı, qazaxlarnı dönya buylap tanıtalar. Ä menä Tatarstan finanslağan häm 10 yıldan artıq Bulat Mansurov tarafınnan töşerelgän fil’m bezne dä şulay tanıta alaçaqmı? Bolğar cillärennän Saga o Voljskoy Bulgariiğa äylängän kartina Altın mönbär festivalendä qatnaştı. Läkin belgeçlärneñ dä, tamaşaçılarnıñ da iğtibarın ällä ni cälep itmäde kebek. Härxäldä, jyuri anı nindi dä bulsa büläkkä layıq dip sanamadı, fil’mnı qarawçılar da anı şaqtıy yomşaq dip bilgeläde, bigräk tä, şul uq qazaxlar töşergän Koçevniki belän çağıştırğanda. Xäyer, anı qarawçılar da ällä ni küp bulmadı, çönki Saganı festival’ räsmi räweştä başlanğançı uq kürsätelep quyıldı.
Monnan tış, festival’dä Tatarstannan nindi fil’mnar qatnaştı, alar nik bik az, älege tarmaqnı niçek üsterergä? Şuşı xaqta bez Altın mönbärneñ programmalar direktorı Al’bert Şakirov fikerläre.
Bu yulı Altın mönbärdä Tatarstannan ber dokumental’ häm ber animatsion fil’m täqdim itelde. Bezneñ öçen bu bik az. Bezneñ bik zur ädäbi mirasıbız bar, alarnı kürsätergä kiräk. Annarı tatarlarnıñ xäzerge tormışı, alarnıñ yäşäyeşe xaqında fil’mnar töşerergä kiräk. Törle illärdä, törle cirlärdä kino tarmağında eşläwçe millättäşlärebez, yaxşı belgeçlär bik küp. Läkin respublikada kino tarmağın üsterer öçen Tatarstanda maxsus programma qabul itelergä tieş. Rusiädä xäzer ber näfis fil’mnı töşerü bäyäse – 1 million dollar. Ä respublikada kinoğa birälär 7-9 million sum. Menä şul aqçağa berniçä dokumental’ fil’m töşerälär dä inde Ä älegä, üz kinolarıbız bulmağan waqıtta, bezgä başqortlar, qazaxlar, iranlılar häm başqalar töşergän fil’mnarnı qarap, alarğa könläşep, kiläçäkkä ömetlänep utırırğa qala. Möselman fil’mnarı festivale Qazanda ütsä dä, ni qızğanıç andıy fil’mnar tatarstanda töşerelmi diärlek.
Gölnaz İlgizär
