Bügenge tatar yäşläre cide buınğa qädär babaların beläme? Näsel şäcäräläre tözü belän şöğellänäme?
Mondıy qatlawlı, ämma qızıqlı eş belän şöğellänüçelär öçen Qazan däwlät universitetında “Genealogiä häm ğailä tarixı” isemle respublika seminarı uzdı. Anda Tatarstannıñ törle töbäklärennän tarix uqıtuçıları cıyıldı, Tatarstannıñ Mäğärif häm fän ministrlığı häm Milli arxiv xezmätkärläre qatnaştı. Çaranıñ maqsatı – mäktäp uquçılarına üz näsellären açıqlarğa häm üz şäcärälären tözergä yärdäm itü. Äytergä kiräk, älege forum yıl da uza. Näsel şäcäräsen tözü belän qızıqsınğan uquçılar mart-aprel' aylarında eşlären jyuri äğzalarına täqdim itä ala.
Älege çaranı berençelärdän bulıp başlap cibärüçelär – Qazannıñ 39нчы mäktäp uqıtuçıları süzlärenä qarağanda, bu bäygedä qatnaşırğa teläwçelärneñ sanı yıldan-yıl arta. Balalar bik qızıqsınıp eşli, di 39 mäktäp uqıtuçısı Xädiewa Färidä.
Monda yäşe çiklänmägän, kemneñ qatnaşası kilä – qatnaşa. Uzğan yılnı şulqädär teläp qatnaşuçılar buldı. Şulqädär qızıqlı eşlär bar anda. Bala borınğı babalarınıñ kem buluın, alarnıñ kem belän tuğan bulğanın qızıqsınıp öyränä başlıy. Çığış yasağan waqıtta şul qädär qızıqlı itep söylilär. Alar xätta qayda utıruların da onıtıp cibärälär, üzlären äyterseñ ber fänni eş eşlägän itep toydılar. Balalarnıñ üzlärenä qızıq. Alarğa berkem dä menä bu keşene alıp tikşeregez dip taläp quymıy bit. Alar üz teläkläre belän eşlärgä tieşlär. Şäcärälär tözü uquçılarda üz babalarına, mirasına häm ğöref-ğadätlärenä qarata qızıqsınunı arttıra, dip sanıy çaranı oyıştıruçılar. Menä mäsälän, ber yeget, kem näselennän ikänen belgäç, xätta familiäsen üzgärtergä dä alına.
Usmanov İnnokentiy isemle yegetebez, üzeneñ Maksudilar näselennän ikänen belgäç, familiäsen Maksudiğa üzgärtte xätta. Bu bit inde näsel şäcäräseneñ balağa tä'sir itüen kürsätä. Xätta isemen dä üzgärtäse kilde bu balanıñ. Ä menä tağın ber yeget belän bulğan xäl. 39нчы mäktäp uqıtuçısı Nurdidä İslamova söyli.
Safin Artur isemle uquçıbız üzeneñ näselen ezläp taptı. Bornayıwlar näselennän bulıp çıqtı. Häm ul Bornayıwlarnıñ tuğan yağına barıp, anda alarnıñ mäçet häm mädräsä binaları saqlanğanın belde. Häm şunnan soñ, kiläçäktä min şul mäçet-mädräsä binaların torğızaçaqmın digän fikergä kilde. Başqalar isä, cide buın babaların tapmasalar da, elek aralaşmağan tuğannarın tabu bäxetenä ireşä alğan.
Näsel şäcäräse tözü arqasında, bez tuğanıbıznı tabıp, aralaşabız xäzer, dip äytüçelär dä bar. Şulay itep, üz şäcäräñne buldırasıñ kilsä, arxivqa räxim it. Oyıştıruçılarnıñ süzlärenä qarağanda, ber şäcärä tözü bik ozaq waqıtqa, berniçä yılğa qädär suzılırğa mömkin. Ämma törle iske käğäzlär häm dokumentlarda aqtarınırğa yaratmağan häm monıñ öçen waqıtları bulmağannar öçen dä näsel ağaçın torğızu mömkin eş. Bu oçraqta siña yärdämgä arxiv xezmätkärläre kilergä mömkin.
Milli arxiv bar bit inde bezdä. Şunda barğaç, alarnıñ xezmätkärlärenä yärdäm sorap möräcäğät itäseñ. Alar şäcäräñne tözep tä birergä mömkinnär. Tüläwle räweştä. Ber buınnı tabu ike yöz dä yegerme sumğa töşä. Kürgänebezçä, xäzerge waqıtta telägänneñ barın da eşläp bula. Telägeñ genä bulsın. Häm aqçañ, älbättä. Boları bulsa, xätta cide buın babaña qädär näseleñne dä açıqlap birä alaçaqlar.
Güzäl Zıyätdinova.
