Accessibility links

Кайнар хәбәр

Nord-Ost faciğäsenä 4 yıl. Xatın-qızlarnı intiharğa närsä etärä?


26 Üktäberdä Mäskäwneñ Dubrovka teatrında bulğan totıq alu faciğäsenä 4 yıl tuldı. Rusiäneñ maxsus köçläre qullanğan ağulı gaz näticäsendä kimendä 129 sivil keşe häm 41 totıq aluçı ülde. Totıq aluçılarnıñ 19ı xatın-qız ide. Çeçen suğışı başlanğannan birle beryulı andıy sanda xatın-qıznıñ intihar yulına basqanı yuq ide äle. Xatın-qıznı mondıy qotıçqıç adımğa närsä etärä? Amerikan sotsiologı Rosemarie Skaine şuşı mäsäläne üzeneñ "İntiharçı xanımnar" digän kitabında tikşerde. Küptän tügel ul radiobızğa äñgämä birde.

2002neñ Üktäberendä Dubrovka teatrındağı küreneş kiñ cämäğätçelekkä barıp ireşkäç küplär şaqqattı. Nord-Ost tamaşası waqıtında totıq itep alınğan 700läp tamaşaçı arasında qaradan kiengän, yözläre yabılğan, şartlatqıç belän uralğan distälägän xatın-qız bar ide.

Çeçnäneñ "qara tol xatınnarı" digän töşençä ul çaqta inde mäglüm ide. 2000 yılda Hawa Baraeva şartlatqıç töyälgän maşina belän federallar yäşägän binağa orılıp berençe intiharçı xanım buldı. Ul höcümdä 27 keşe häläk buldı.

2001neñ Noyäberendä Aizan Gazueva iren ütergän Urus-Martan komandirı Xäydär Gadjiev yanına kilep "Sin mine xäterliseñme" digän süzlär äytep üzen şartlattı. Aizan xanım üze, komandir häm anıñ tän saqçıları häläk buldı.

Şunnan soñ bu Çeçen suğışınıñ ğädäti küreneşenä äylände, di "İntiharçı xanımnar" digän kitap avtorı Rosemarie Skaine:

"Xatın-qızlarnı bu adımğa etärgän säbäplär törle. Misal öçen, Çeçnädä alarnıñ ğailäläre soñnan zur aqça ala. Läkin, başqa säbäp tä bulmasa, alar moña üzläre genä barmas ide. Qayberläreneñ şäxsi säbäpläre bar" di Rosemarie Skaine.

Aizan Gazuevanıñ şäxsi säbäpläre mäğlüm. Ul suğışta 16 tuğanın yuğaltqan. General Gadjiev anıñ küz aldında iren ütergän.

Läkin Dubrovka teatrında beryulı 19 xanımnıñ intiharğa baruı ayırım oçraq di Rosemarie Skaine:

"Minemçä, bu xanımnarnıñ adımın cämğiättäge basım, millätçel säbäplär belän añlatıp bula. Bu Çeçen xatınnarına xas. Alar üz yulın inde saylağan, läkin cämğiättäge käyeflär dä täesir itä" di Rosemarie Skaine.

Ni öçen Dubrovka teatrındağı intiharçı xanımnar üzlärenä tağılğan şartlatqıçnı şartlata almağan digän sorawlar ul çaqta küp birelde. İxtimal, alarnıñ, irlärdän färman almıyça, bomba şartlatırğa wäkäläte bulmağan" di Rosemarie Skaine.

Sotsiolog fikerençä, ğämälgä aşmağan tağın ber höcüm intiharçı xanımnıñ xaläten añlarğa yärdäm itä ala.

2003 yılda Zarema Mujixoeva Mäskäw üzägendä ber restoran yanında bomba şartlatırğa niätli. Tol xatın bularaq bu ğämäldän soñ häläk bulğan ire belän quşılırğa teli.

İreneñ tuğanı anıñ 5 yäşlek qızın üsterergä alına. Läkin Zarema xanım kire uylıy, qızın alıp qaçırğa tırışa. Tuğannarı anı hawa alanında taba. Ul bar ğailäse aldında mäshärä itelä. Soñraq aña intihar höcüm qılıp aqlanu mömkinlege birelä, di Rosemarie Skaine:

"Alarnıñ maqsatı – ğiffätlelär patşabikäse bulu. Yänäse, Cirdä ğiffätle bulmasa da, bu adımnan soñ Allah alarnı saflata. Häm alar Mäñgelekkä saf bulıp iñä. Alar saflarnıñ da safı, ğiffätlelär patşabikäse bulırğa teli" di Rosemarie Skaine.

Iñ berençe intiharçı xanım Hawa Baraevanıñ soñğı süzläre mondıy bulğan dilär: "Min närsä eşlägänemne beläm. Cännät öçen härkem tülärgä tieş. Minemçä, min tülädem" digän ul.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG