Qazannıñ yuğarı uqu yortları arasında finans-iqtisad institutı iñ “tartmawçı” uqu yortlarınıñ berse sanala. Çönki monda bu mäs''älädä tärtip qatı. Tämäke köyrätü öçen qayber studentlar xätta quılğan ikän. Şulay da VUZda tämäkene ğomumän tartırğa yaramıy digän süz tügel, monıñ öçen maxsus bülmä bar. Şuña kürä tartuçılar älläni kürenmi.
Ni öçen soñ üpkä tikşerü sınawı näq KFİİlar öçen oyıştırıldı? Bu mäs’älägä açıqlıqnı älege aksiäneñ oyıştıruçısı, tämäkedän arındıra torğan nikotin sağızlar şirkäte wäkile kertte. Ul üze qayçandır KFİİ studentı bulğan. Häm anıñ äytüençä, bu uqu yortı tämäke tartu buyınça iñ aldınğı urınnarda tora. Xäyer, ul finans institutında soñğı yıllarda bu mäs''älädä qatıraq tärtip urnaşuın da kire qaqmıy. Monnan tış tikşerüneñ KFİİda ütkärelüe älege aksiägä Qazanda kiñ reklama yasalmawı belän dä bäyle ikän. Mäskäwdän ayırmalı bularaq. Şuña kürä tikşerüne ber genä uqu yortında uzdırğannar.
Ä tikşerü protsessına yaqınraq kilsäk, studentlarnıñ üpkälären belgeçlär maxsus trubka aşa tikşerde. Äye, maşina yörtüçelärne xämer qullanuğa şikelle, örderep qaradılar. Bu tikşerü tämäke tartuçınıñ üpkäse nindi xäldä buluın kürsätä häm KFİİ studentları dürt törkemgä bülenergä tieş ide: ğomumän tartmawçılar, az tartuçılar, tartuçılar häm bik küp tartuçılar. Şulay itep, berniçä student qız häm yeget älege sınawnı uzdı. Tik alar arasında ber genä tartuçı tabılğan. Berençe kursta uquçı ul student yeget bik oyalğan üze. Xätta isemen äytergä dä telämägän. Ä şul waqıtta törkem-törkem qızlar häm yegetlär institut basqıçında räxätlänep tämäke köyrätte. Yäğni alar öçen oyıştırılğan tikşerüne tartmawçı studentlar uzdı.
Näticäse şulay uq bik şikle bulğan tağın ber çaranı bu könnärdä Rusiäneñ Däwlät Duması deputatları äzerli. Deputatlar tämäke reklamasın tulısınça tıya torğan qanun ölgesen qarıy. Älege qanun qabul itelgän oçraqta, tämäke qabı tışında urnaşqan tartunıñ zıyanı turındağı kisätü süzläre qap öslegeneñ 50%tın alıp torırğa tieş bulaçaq. Äle isä “Sälämätlek saqlaw ministrlığı kisätä...” digän yazu 4% mäydannı bili. Ämma belgeçlär tämäkene reklamalawnı beterü tartuçılar sanın kimetmäyäçäk di. Alar fikerençä, annan ike genä zıyan kiläçäk - massaküläm mäğlümat çaralarına reklamadan aqça kermi başlıy häm reklama bulmağaç, waq-töyaq citeşterüçelärneñ produktsiäse xaqında xalıq belmäyäçäk. Dimäk, tämäke bazarında nigezdä ere citeşterüçelär genä xakimlek itäçäk.
Ul arada tämäkene tartu probleması yıldan yıl kiskenläşä bara. Bötendönya sälämätlek saqlaw oyışması mäğlümatlarına qarağanda, Rusiädä ir-atlarnıñ yartısı häm 10 xatın-qıznıñ berse tämäke tarta. Yuğarı sıynıf uquçıları häm studentlar arasında tartuçılar inde 40%qa citkän.
Albina Zäynulla
