Accessibility links

Yewropa Berlege Törkiәgә ultimatum belderde


AB-neñ Avropa Komisiәseneñ Tөrkiә turındağı tәrәqqiәt raportı iğlan itelde. Komisiә rәise Barosso Tөrkiә belәn sөylәşülәrne tuŋdıru, tuqtatu urnına 14-15 Dikabergә xәtle Tөrkiәgә diplomatik tırışçanlıqlar kürsәtergә mөmkinlek birelü turında belderde. Komisiә tөrle mәsәlәr belәn ber rәttәn fiker belderü ireklegenә kirtәlәr quyğan cinayәtlәr kodeksınıŋ 301-nçe maddәsen üzgәrtüne hәm Kiper nizağı sәbәple AB ağzası Kiper, yәğni barlıq Kiper utrawın wәkillek itkәn Kiperneŋ Grek өleşeneŋ koraplarına hәm oçqıçlarına Tөrek portları belәn oçqıç maydanlarınan faydalunı tıyğan Tөrek kürsәtmәsennәn vaz kiçelüwen talәp itә. Dimәk Tөrkiә xәzer şuşı ike şartnı 15-nçe Dikabergә xәtle cişmәsә AB belәn urtaqlıq sөylәşülәre kөrçekkә terәlәçәk. Çөnki Komissiә kilәse ayda cıyılaçaq Avropa Şurasına, yәğni 25 ilneŋ deputatlardan torğan parlamentına Tөrkiә belәn sөylәşülәrne tuqtatu tәqdime yasayaçaq, bu tәqdim zur ixtimal belәn küpçelek deputat tarafınnan yaqlanıp, Tөrkiә belәn sөylәşülәr tuqtatılaçaq. 2007 yılnıŋ Ginvar ayında altı ay mөddәt belәn AB citәkçelegen alaçaq Almaniә Bundeskanzlerı, yәğni Premiere Angela Merkel portlar Greklarğa açılmasa ike arada citdi problemalar çığaçağına işarә itte. Fransiә tışqı eşlәr ministere Philippe Douste-Blazy Tөrkiә Kiperne tanımasa Ankara belәn ağzalıq sөylәşülәreneŋ kalendarı küzdәn kiçerelergә tiyeş bulaçaq dide. Avstriә tışqı eşlәr ministere Ursula Plassnik “aŋlaşılğança sөylәşülәr Tөrkiәdәge reformlarnı tizlәtü өçen çara tügel”, dip Tөreklәrneŋ taşlamalar yasamıyça sөylәşülәrdә tәrәqqiәt yasarğa telәwlәrnә işarә itte. İtaliә tışqı eşlәre ministere Massimo d’Alema isә Tөrkiәne tınıçlandıraçaq ber belderü yasap, “Kiper mәsәlәsendә әle dә ber kileşü ixtimalığı buluwına ışanabız” dide. Hollandiә xөkümәtennәn Liberal Partiә liderı Mark Rutte isә, bu ike mәsәlәdә Tөrkiәgә iki yıl mөddәt tanırğa, şuşı waqıt eçendә dә cişelmәsә ağzalıq belәn bәyle mөnәsәbәtlәr beterelergә tiyeş dip әytte. Bitaniәneñ AB-dәn cawaplı ministere Geoff Hoon ABen Tөrkiәgә birgәn vәğdәlәren ütәrgә çaqırdı hәm ber ük waqıtta Tөrkiәgә Kiper problemasında tiyeşle adımnar atlarğa әytte. Grestiә tışqı eşlәr ministere Dora Bakoyani “Avropa Komissiәeneñ raportı Tөrkiәneŋ AB belәn alıp barğan sөylәşülәreneŋ barlıq nәticәlәren kürsәtә digәn sөzemtә yasadı. Kiper tışqı eşlәr ministere Yorgos Lillikas isә raport Tөrkiәneŋ cawaplılqların urnına citkezmәven faş itә; Tөrkiәgә qarata tieşle çaralar kürelergә kirәk dide.



Qısqası Avropa Komisiәseneŋ raportı Tөrkiәne noçmaqqa qıstırdı. Tөrek tışqı eşlәr ministere Gül isә üz nәvbәtendә mondıy ber ultimatum nәticәgә iltmәs, Kiperneŋ Tөrek өleşenә salınğan izolatsiәlәr kөçtәn çıqmıyça Greklarğa Tөrek portlarınnan faydalanu xoquqı birelmәs dide.



Raportnın demokratiә hәm xoquqnıŋ өstenlege өleşe bigrәktә xәrbilәrne tınıçsızlandıra. Raportta Qorallı kөçlәr Kiper, laisizm, Kөrd probleması kebek eç hәm tış politika belәn bәyle mәsәlәlәrdә üz qaraşların belderdelәr. Tөrek Qorallı Kөçlәrenә kirәk bulğanda xәrbi tıqşınuğa mөmkinlek birgәn maddә elekkeçә qala birde…Armiә tarafınnan yasalğan belderülәr xәrbi, saqlanu belәn imenlek temalarında bulırğa tiyeş diyelgәn.

Azçılıqlar mәsәlәsendә isә Tөrkiә Avropa Şurası Milli azçılıqlarnı saqlaw kileşüwenә yaki Avropadağı territorial yaki azçılıq tellәr protokolına qul quymadı; tuğan tele Tөrekçә bulmağan balalar Tөrek mәğarif sisteması eçendә üz tuğan tellәren өyrәnә almıylar diyelә. Xәzergә bu hәm başqa mәsәlәlәrne tөzәtü turında bilgele ber kalendar yuq. Ayruça 2015-tәn elek tә Tөrkiәneñ AB ağzası itep qabul itelmәyәçәge dә ber fakt. Şuña qaramastan soñğı ultimatum xөkümәtne dә awır vazğiәttә qaldırdı. Qısqası AB miŋa ağza bulırğa telәsәñ min quşqannarnı eşlә di. Tөrkiәdә isә armiә belәn tөrle sәyәsi tөrkemnәr bolarnı eşlәsәk bez bәyeselegebezne yuğaltaçaqbız, il bülenәçәk kebek argumentlar belәn qarşı çığalar.

Äxtәm İbrahim, İstanbul

XS
SM
MD
LG