Tөrek ekonomikasında öçençe çirektä üseş kimi başladı. 2005-nçe yılda ekonomik üseş 7,4 protsent bulğan ide. 2006-nçı yılnıñ berençe çiregendә bu üseş 6,5, ikençe çirektә isә 7,8 protsent bulsa, өçençesendә citdi tөşü tendentsiәse kürelә. Tөrkiә Statistika Oyışmasınıñ belderüwenә kürә, 2006-nçı yılnıñ өçençe çiregendә tulay produktsiәdәge üseş 3 protsenttan beraz artıqraq qına buldı. Ekonomik üseştәge yışlıqnıñ kimüwe өçen industrial produksiәneñ , yәğni eşlәp çığarılğan towarlarnı miqdarının kimüwe, awıl xucalığındağı produktsiәneñ kimi baruwı hәm Üzәk Bankanıñ inflatsiә belәn kөrәşe sәbәple bankalardan birelgәn kreditlarğa tülәngәn paynı yuğarı totuwı sәbәp itep kürsәtelә. Başqa süzlәr belәn әytkәndә kreditqa toraq, aftomaşina yaki oxşaş nәrsәlәr satıp aluçılarnıñ talәbe kimegәn.
Ägärdä Noyäber belәn Dikaber aylarında ekonomik üseş Oktyaber ayındağı kebek bulsa, ul çaqta Tөrkiәneñ yıllıq ekonomik üseşe planlanğança 5 prosent dәrәcәgә ireşmәyәçәk. Tөrkiәneññ ekonomik üseşeneññ tөşüwe өçen ayruça çit il sәwdәsendәge defisitını artuwı da kürsәtelә. Şuşı defizit Oktäber ayında 34 milliard ta 400 million dollarğa çıqtı. Bu san da farazlardan çağıştırmaça 4 milliard dollar yuğarıraq. Dimәk Tөreklәr satqannarınnan küberәk towar alğannar. Xөkümәt bu qurqınıçlı tügel dip dәğvә itsә dә, baytaq ekonomistlar ekonomik krizis turında yaza hәm sөyli başladılar. Ekonomik üseştәge industrial produksiәneñ dә kimüwe, bigrәktә tekstil industriәsendәge torğınlıq kәsepçelәrne dә borçıy başladı. Avıl xuçalığı belәn terlekçelek isә niçә yıllardan birle artta qala bara. Ekonomik üseşneñ tөşüwendә eşsezlekneñ un protsent tirәsendә buluwı da tәsirle ber faktor. Tabiği eşsezlek ber ük waqıtta sotsial tıñğısızlıqnıñ artuwına da sәbәp bula.
Ekonomik üseşkә zur orım sәyәsi atmosferadan da kilә., Tөrkiәneñ AB ağzası Kiperne tanırğa telәmәwe hәm anıñ korapları belәn oçqıçlarınıñ Tөrkiәgә kilüwenә kirtә saluwı arqılı Avropa Berlege (AB) belәn soŋğı aylarda artqan kileşmәvçәnlek citdi tөs aldı. AB tışqı eşlәr ministerlәre, Tөrek tışqı eşlәr ministere Abdullah Gül, Tөnyaq Kiperdә Ercan oçqıçlar maydanı belәn Girnә portın xalıqara transportqa açsalar, bez dә Kipergә ber portıbız belәn ber oçqıçlar maydanın açarbız digәn tәqdimenә qaramastan, Tөrkiә belәn alıp barılğan diskussiәlәrneñ sigez punktın tuñdıru tәqdimen kerttelәr. Bu qarar Tөrkiәdә bigrәktә ekonomik dairәlәrne tınıçsızlandırdı.
Өstәwenә il eçendә prezidentlıq saylawı sәbәple çıqqan sәyәsi debatlarnıñ quyıruwı da bazarnı borçıy. Sәyәsi krizis ekonomik krizisnı kөçәytәçәk. Kilәse yılnıñ May ayında Prezident Sezerneŋ mөddәte tula. Anıñ urnına Premier Erdoğannıñ saylanuwı kөçle ixtimal. Lәkin anıŋ xatınıŋ başı bәyle bulğan өçen, bu radikal dinçelekkә ürnәk bula, din belәn dәwlәt eşlәre ayrılğan Tөrkiәdә dinçe berәwneñ prezidentlıq postına menüwe dөres tügel digәn qaraşlar bar. Bigrәktә Tөrek Qorallı Kөçlәre belәn oppozitsiәdәge CHP partiәse şuşı qaraşta. Inde bu atnada waqıtınnan elek parlament saylawları ütkәrelsen diqqәt tәqdimnәr yasaldı. Mәqsat parlamentağı Ak partiә küpçelegennәn qotılıp, Erdoğannı prezident postına saylatmaw. Bөten şuşı debatlar barğanda Üzәk Banka İdarәse citәkçese Dursun Yılmaz “AB yuğarı dәrәcәle oçraşuwınnan hәm Konstitusiә mәxkәmәsennәn tiskәre xәbәrlәr çığıp bazarda ekonomik tıñğısızlıq artsa, tiyeşle çaralarnı kürerbez” digәn belderü yasadı. Üzәk Bank infaltsiәneñ artmawı өçen üzen cawaplı kürә. Bıyıl Üzәk Bank 9 milliard 400 million dollarlıq çit il walyutası satıp aldı, hәm bazarda ber nindi dә dulqınlanu sizgәndә şunıñ 3 milliardın bankalarğa tarattı. Bu çara çit il valyuta bәyәlәreneñ tөrek lirası qarşında kinәttәn üsmәwen tә`min itә.
Qısqası kilәse atnanı Tөrkiә tıñğısız qarşı ala.
Äxtәm İbrahim, İstanbul