Udmurtiädä yözdän artıq xalıq terkälgän. Soñğı xalıq sanın alu waqıtında respublikada yäşäwçe 2998 keşe üzlären besermän milläte wäkile itep yazdırğan. Besermännärneñ kilep çığışı xaqında törle farazlar bar. Alar möselmannar — Qazan yaqlarınnan unbişençe ğasırlarda qaçıp kitep Udmurtiä urmannarı arasına kilep urnaşqan dip tä yazalar. Monı xatın—qızlarnıñ kiemendä tatar xatın—qızları— külmäklärendä, ayıruça ayulıq bäyläwläre oxşaş dip belderä qaysıber ğalimnär. Qaysıber bäyrämnäre dä tatarlar, möselmannardan alınğan dip tä äytälär. Şulay uq besermännär qorban dip isemlängän ämma tatarlarnıñ sabantuyına oxşağan bäyräm uzdıralar. Anda sabantuydağı kebek ük uyınnar, yarışlar oyıştırıla, häm ul sabantuylar uzdırğan waqıtqa turı kilä. Besermännär Udmurtiä respublikasınıñ tönyaq rayonnarında ğömer itä, şulay uq Kirov ölkäsendä dä awıllarda bar.
Udmurtiädä besermännärneñ milli oyışmaları da bar. Anı uncide yıl däwamında Valerian Sabrekov citäkli.
Valerian Sabrekov oyışmanıñ töp maqsatı besermännärneñ telen, ğöref—ğädätlären saqlap qalu dip belderde.
Ul yäş çağında uzdırılğan bäyrämnärne äle xäterli, ölkännärneñ dä sanı yıldan yıl kimi, ğädätlärne yäşlärgä tapşıru maqsatı küzallap eşlärgä omtılalar.
Yukamen rayonınıñ Pışket awılında muzey bar. Aña bıyıl 40 yıl tula. Sovet çorında besermännär millätlär isemlegennän töşep qalsa da, cirle xalıq üzeneñ könküreş äyberlären, ğöref—ğädätlärenä qağılğan kitaplar, başqa küp kenä eksponatlarnı cıyıp kilgän. Bügen muzeyda tuplanğan materiallar mäktäp uquçılarında, studentlarda, xätta çit il belgeçläre tarafınnan qızıqsınu uyata dip urtaqlaştı Valerian Sabrekov. Xäzer muzey yaña binağa küçäçäk.
Şulay uq besermännärgä qağılışlı tağın zur waqiğa kötelä. Şamardan awılına tizdän 400 yıl tula. Valerian Sabrekov awılnıñ atamasın qızıqlı itep añlata.
Besermännär yäşägän Şämardan awılın saqlap qalu maqsatınnan anda çirkäw häm klub tözergä niätläre. Monı respublikanıñ prezidentı Volkov ta xupladı dip urtaqlaştı milli oyışma citäkçese. Çönki däwlät yärdämennän başqa rayon, awıl xalqı bu eşlärne başqarıp çığa almayaçaq. Awılda xäzer küp yortlar buş, häm bulğannarında da ölkän yäştägelär ikän. Sabrekov süzlärençä, awılnı tözekländerü eşlären başqaru Udmurtiäneñ Rossiägä quşıluına 450 yıl tuluğa bağışlanğan planğa kertelgän.
Besermän telen, ğöref—ğädätlären öyränü buyınça Mäskäw institutlarınnan ğalimnär, studentlar da kilä ikän. Monı Sabrekov milli oyışmanı citäklägäç tä, Mäskäw belän elemtägä kerep, tikşerenü eşlären alıp baru öçen ğalimnärgä möräcäğät itkän. Udmurtiädä belgeçlär yuq, şuña Üzäk belän eş itäbez dip añlattı Valerian Sabrekov.
2007 yılnıñ başında uq besermännärgä bağışlanğan fänni—ğämäli konferensiä uzdıru da planda. Xäzer şuşı çarağa äzerlek alıp barıla.
