Milli mäğärif turında süz çıqqanda, urıs yazuçısı, Krıylovnıñ mäsäle iskä töşä. Aq qoş, qısla häm balıq arbanı törle yaqqa tartqan sıman, monda da härkem üz cırın başqarmaqçı.
Mäğärif sistemasına berdäm däwlät imtixannarın kerttelär. Rusiäneñ regionnarında anıñ näticäse barı tik rus telendä genä qabul itelä. Älege sistema safqa basqannan birle, Tatarstan däwlät sovetı deputatları, mäğärif häm fän ministrlığı citäkçelege, bu imtixannarnı tatar telendä tapşırırğa kiräk dip köräşä. Şuşı könnärdä alar tarafınnan, Berdäm däwlät imtixannarınıñ federal' zakonına täqdimnär kertelgän. Anıñ asılı nidän ğibärät, bu turıda Azatlıq radiosı öçen däwlät sovetınıñ mädäniät, mäğärif, fän häm milli sorawlar buyınça komitetı räise Razil Väliev söyli:
Milli mäktäptä uqıp berdäm däwlät imtixannarın tatar telendä tapşırsañ da, monıñ belän barı tik Tatarstan yuğarı uqu yortlarına ğına uqırğa kerep bula. Ägärdä sin xätta Çabaqsarğa, İjevskigamı, Yoşqar-Olağamı barırğa teläsäñ, bigräk tä Mäskäw, Sank Peterburg yuğaru uqu yortlarında uqırğa teläsäñ, sin üzeñneñ dokumentlarıñnı tapşıra almıysıñ. Bez monı turıdan-turı keşe xoquqların bozu dip sanıybız, Rossiä zakonnarın häm Rossiä konstitutsiäsen bozu dip sanıybız. Häm şuña kürä küptän tügel däwlät sovetında bez, Rossiä däwlät dumasına, anıñ mäğärif zakonına, yuğarı uqu yortları turındağı zakonına, üzebezneñ täqdimnärebezne cibärdek.Razil wäliev äytkänçä, bu täqdimne xuplawların sorap, alar Rusiäneñ törle subyektlarına xat yazğannar. Näticälärdän kürengänçä, kübese täqdim yasawçılar yaqlı. Berdäm däwlät imtixannarın törle tellärdä ütkärü, federal' üzäkkä bernindi dä matdi çığım kitermi. Şuña kürä dä, bu mä’säläne regionnar üz öslärenä ala. Älege täqdim Tatarstannıñ köysezlege genä bularaq qabul itelmäsen öçen, bu mä’säläne federal' däräcäçägä kütärgännär. Yänäse härber region, däwlät imtixannarın, tuğan tellärendä tapşırırğa teli.
Bügen, barı tik Tatarstanda ğına berdäm däwlät imtixannarın ike teldä tapşırırğa röxsät itelä. Bıltır tuğan teldä 1749 uquçı imtixan tapşırğan. Alar Tatarstan yuqaru uqu yortlarına bernindi qarşılıqlarsız qabul itelergä tieş.
Qazan däwlät universitetı qabul itü komissiäseneñ cawaplı särkätibe Sergey İonenko beldergänçä, uzğan yıl, tuğan teldä imtixan tapşırular sanı bik az bulğan. Çönki tatar teldä imtiqan birep kergäç, uqunı da şul teldä däwam itergä kiräk. Ä bezneñ uqu-uqıtu sisteması älegä mondıy mömkinlek kürsätä almıy. Tatarstan däwlät sovetınıñ mädäniät, mäğärif, fän häm milli sorawlar buyınça komitetı räise Razil Väliev tä şul fikerdä.
Bez äle mä’säläneñ ber yağın ğına alabız, ul da bulsa yuğarı uqu yortlarına barıp kerü. Menä min üzem, zamanında Tübän Qama rayonınıñ tatar mäktäben tämamladım, tatarça imtixannar tapşırdım häm bernindi qarşılıqsız Mäskäwneñ ädäbiät instituna barıp kerdem. Ägär dä min bügen tatar mäktäben beterep, tatarça berdäm däwlät imtixannarın tapşırğan bulsam mine Mäskäwdäge ädäbiät institutına qabul itmäslär ide. Dimäk bügen bezneñ xoquqlarıbız qısıla. Min bit anda urısça uqıdım, miña berkem dä anda tatarça uqıtmadı. Rossiä yuğarı uqu yortlarında tatar telendä uqu-uqıtunı urnaştıru turında xıyallanıp ta bulmıy. Xätta Tatarstannıñ üzendä dä bu mä’säläne xäl itüe bik tä qatlawlı.Wäğdä itelgänne 3 yıl kötärgä dilär bit. Bezgä, tatar telendä tapşırılğan imtixannarnıñ näticälären qabul itäbez dip berkem wäğdä birmi. Dimäk bu mäs'älä tizräk çişeläçäk. Härxäldä Tatarstan däwlät sovetınıñ mädäniät, mäğärif, fän häm milli sorawlar buyınça komitetı räise Razil Väliev moña ışana.
Berençe çiratta Rossiä däwlät dumasınıñ mäğärif komitetında qaralırğa tieş. Bez komitet utırışında üzebezneñ täqdimnärebezne yaqlayaçaqbız. Häm ägär dä komitet anı Rusiä däwlät duması utırışına kertergä niätläsä, Rusiä däwlät duması tribunasına çığıp, bu täqdimnärebez turında dälille süz alıp barırbız dip uylıym.Bu Tatarstan däwlät sovetı komitetı Razil Väliev süzläre ide.
Ğädel Galämetdinov
