Klimat üzgәreşlәren өyrәnüçe eş tөrkemeneñ xөkümәtara şurası rәistәşlәreneñ berse Susan Solomon comğa kөnne Parijda tөrkem eşçәnlegeneñ nәticәlәren iğlan itte. Ul Cir şarına yapma tәesire birüçe kümer gazı, metan hәm azot oxidı kebek gazlar dөnyada 1750 yıllar belәn çağıştırğanda bik nıq arttı dide.
Berlәşkәn Millәtlәr Oyışması tөzegәn şul şura isemennәn çığış yasap Solomon bu üzgәreşlәr өçen kemneñ ğәyeple buluın şiksez belәbez dide.
"Barlıq bu gazlar өçen, meñnәrçә yıl dәwam itkәn eşçәnlektәn bik nıq ayırıluçı bu zur artuğa küz salsaq, yapma tәesire birüçe bu gazlarnıñ tөp sәbәbe keşe eşçәnlege buluına ber şik tә yuq" dide Solomon.
Şura xisabında klimat üzgәreşlәrenә keşe ğәyeple digәn fiker 90 protsent ışanıç belәn әytelә.
Bu inde şul uq şuranıñ 5 yıl elek әzerlәgәn xisabındağıdan küpkә zurraq ışanıç.
Ul çaqta cirneñ cılınuı, diñgez suınıñ kütәrelüe өçen keşe ğәyeple digәn fiker 66 protsent ışanıç belәn әytelgәn ide.
Comğa kөnne iğlan itelgәn xisapta, әgәr cirneñ cılınuı awızlıqlanmasa, bu aldağı distәlәrçә yılda tabiği mөxittә bik zur üzgәreşlәrgә kiterergә mөmkin dielә.
Hәm cirneñ yazmışı keşelek eşçәnlege alğa taba üzgәrü-üzgәrmәwgә bәyle bulaçağı әytelә.
Ğalimnәr bu ğasır axırına cirdә urtaça hawa temperaturası 1.8-dәn alıp 4 dәrәcәgә qәdәr artırğa mөmkin digәn nәticәgә kilә. Şul uq waqıtta artu 1.1 genә yәki xәtta 6.4 dәrәcә dә bula ala dielә.
Diñgezdә su bieklegeneñ küpmegә artaçağın farazlaw isә küpkә qıyınraq ikәn.
Şulay da alar әytüençә, saqlıq belәn genә isәplәwlәrgә qarağanda, ğasır axırında giñgez bieklege 18-dәn alıp 58 santimetrğa artırğa mөmkin.
"Xәzerge kliman üzgәreşlәren turıdan-turı küzәtülәrneñ tөp nәticәse klimatnıñ cılınuı açıqtan-açıq kürenü. Bu hawa hәm okean cılılığın tikşergәndә dә, qar hәm boznıñ erüen küzәtkәndә dә, dөnyada giñgezlәr bieklegeneñ artuın küzәtkәndә dә açıq kürenә" dide Solomon.
Şura әzerlәgәn 1600 bitlek xisapta cirneñ cılınuın aqrınaytu өçen nilәr eşlәrgә kirәklege turında kiñәşlәr birelmi.
Әmma BMOnıñ klimat üzgәreşlәre turında bıyıl iğlan itelәçәk zurraq xisabında ul sorawlarğa da cawaplar bulaçaq. Comğa kөnne iğlan itelgәn xisap şul zurraq xisapnıñ berençe өleşe genә.
Naif Aqmal, Praga.
Berlәşkәn Millәtlәr Oyışması tөzegәn şul şura isemennәn çığış yasap Solomon bu üzgәreşlәr өçen kemneñ ğәyeple buluın şiksez belәbez dide.
"Barlıq bu gazlar өçen, meñnәrçә yıl dәwam itkәn eşçәnlektәn bik nıq ayırıluçı bu zur artuğa küz salsaq, yapma tәesire birüçe bu gazlarnıñ tөp sәbәbe keşe eşçәnlege buluına ber şik tә yuq" dide Solomon.
Şura xisabında klimat üzgәreşlәrenә keşe ğәyeple digәn fiker 90 protsent ışanıç belәn әytelә.
Bu inde şul uq şuranıñ 5 yıl elek әzerlәgәn xisabındağıdan küpkә zurraq ışanıç.
Ul çaqta cirneñ cılınuı, diñgez suınıñ kütәrelüe өçen keşe ğәyeple digәn fiker 66 protsent ışanıç belәn әytelgәn ide.
Comğa kөnne iğlan itelgәn xisapta, әgәr cirneñ cılınuı awızlıqlanmasa, bu aldağı distәlәrçә yılda tabiği mөxittә bik zur üzgәreşlәrgә kiterergә mөmkin dielә.
Hәm cirneñ yazmışı keşelek eşçәnlege alğa taba üzgәrü-üzgәrmәwgә bәyle bulaçağı әytelә.
Ğalimnәr bu ğasır axırına cirdә urtaça hawa temperaturası 1.8-dәn alıp 4 dәrәcәgә qәdәr artırğa mөmkin digәn nәticәgә kilә. Şul uq waqıtta artu 1.1 genә yәki xәtta 6.4 dәrәcә dә bula ala dielә.
Diñgezdә su bieklegeneñ küpmegә artaçağın farazlaw isә küpkә qıyınraq ikәn.
Şulay da alar әytüençә, saqlıq belәn genә isәplәwlәrgә qarağanda, ğasır axırında giñgez bieklege 18-dәn alıp 58 santimetrğa artırğa mөmkin.
"Xәzerge kliman üzgәreşlәren turıdan-turı küzәtülәrneñ tөp nәticәse klimatnıñ cılınuı açıqtan-açıq kürenü. Bu hawa hәm okean cılılığın tikşergәndә dә, qar hәm boznıñ erüen küzәtkәndә dә, dөnyada giñgezlәr bieklegeneñ artuın küzәtkәndә dә açıq kürenә" dide Solomon.
Şura әzerlәgәn 1600 bitlek xisapta cirneñ cılınuın aqrınaytu өçen nilәr eşlәrgә kirәklege turında kiñәşlәr birelmi.
Әmma BMOnıñ klimat üzgәreşlәre turında bıyıl iğlan itelәçәk zurraq xisabında ul sorawlarğa da cawaplar bulaçaq. Comğa kөnne iğlan itelgәn xisap şul zurraq xisapnıñ berençe өleşe genә.
Naif Aqmal, Praga.