Törkiädä saylaw atmosferası

May ayında Tөrkiәdә yaña prezident saylanırğa tieş. Tarix üzgәrmәsә 4 Noyäberdә dә parlament saylawları bulaçaq. Әle kem dә prezidentlıq өçen kandidaturasın iğlan itmәsә dә Premier Minister Recep Tayip Erdoğan xakimiәttәge AK partiәneñ kandidatı bulaçaq dip uylanıla. Tik parlamenttan çittәge qayber kөçlәr, tabiği başta armiә moña qarşı. Çөnki Erdoğannıñ xatnınıñ başı bәyle, yәğni islamça başın yawlıq belәn yabıp yөri. Tөrek konstitusiәse isә Tөrkiә dә laisizm, yәğni dinne dәwlәt eşlәrennәn ayıru xөkem sөrә di. Asılda Erdoğannıñ prezident buluwı belәn konstitutsiәneñ şuşı maddәse üzgәrmәyәçәk, әmma İslamça yәşәwneñ simvolı kebek kürengәn ber xatın-qız dәwlәtneñ iñ yuğarı urnında ire belәn urın alaçaq. Bu bula almıy, respublikanıñ prinsiplarına qarşı digәn qaraşlar bar. Asılda prezident postı Tөrkiәdә sәyәsi yaqtan aktif ber post tügel. Prezidentnıñ ber nәrsәne dә bilgeli alırlıq kөçe yuq. Şulay da AK partiә üze xakimiәttә bulğan oçraqta şuşı postqa üz kandidatın menderergә teli. Inde nәticә şulay bulıp çıqsa, armiә nindi reaksiә kürsәter dip qayğıruçılar bar. Lәkin monnan da mөhimrәge yıl azağında uzdırılaçaq parlament saylawları.

Inde saylaw aldı propogandaları başladı diәrgә mөmkin. Xakimiәttәge AK partiә dә hәm başqalar da saylawçını üz yaqlarına cәlep itü өçen eşli başladılar. Meglüm Rusiәdә mondıy traditsiә bulmaw sәbәple, sәyәsi partiәlәr dә kürsәtmәlek. Ә inde Tөrkiәdә ike mәrtәbә xәrbi putç belәn waqıtlıça demokratik sistema kөçtәn çığarılsa da 1946-nçı yıldan birle sәyәsi partiәlәr xakimiәtkә menü өçen üz ara kөrәş alıp baralar hәm alar çağıştırmaça tөrle sәyәsi qaraşlarnı wәkillek itәlәr. Inde әle parlament saylawlarına tugız ay waqıt qalğan bulsa da tөrle xalıq fikren өyrәnü oyışmaları anketalar uzdırıp sәyәsi tendensiәne bilgelәrgә tırışalar. Şulardan farazları ğomumәn dөres çıqqan KONDA isemle xalıq fikren өyrәnü oyışmasınıŋ 20-nçe Fevraldә iğlan itkәn sannarına kürә, xakmiәttәge AK partiә 28.26 protsent belәn berençe partiә. Yәğni saylawçılarnıŋ 28 protsentı AK partiәgә tawış birәçәklәren beldergәnnәr. İkençe pozitsiәdә isә parlamentağı iŋ zur oppozitsion partiә Comhuriәt Xalıq Partiәs (CHP), añarğa 13.21 saylawçı tawış birәçәk ikәn. Lәkin KONDA-nıŋ ütkәn yılnıŋ 20-nçı Noyeberendә ütkәrgәn fiker өyrәnü anketalarına kürә, CHP-nә tawış birgәnәrneñ protsentı өç protsent küberәk ide. Yәğni üç ayda saylawçınıñ fikere üzgәrgәn hәm CHP-nә ışanıçları kimi tөşkәn. Ә AK-partiәgә kiresençә ışanıç artqan. Üç ay elek 24 % saylawçı yaqlağanda xәzer 28%-ı yaqlıy. Şunı da onıtmasqa kirәk 2002-nçe yılğı parlament saylawlarında AK partiә 33 protsent tawış alıp 550 urınlı parlamentta 375 tirәsendә deputatqa iә bulğan ide. Tөrkiәdә un protsent kirtәsen aşalmağan sәyәsi partiәlәr deputatların parlamentqa kertә almıylar. Menә şul sәbәple dә 2002-nçe yıldan elek koalitsion xөkümәtne tәşkil itkәn Demokratik Sul, Millәtçe Xәrәkәt (MHP) hәm Anavatan partiәlәre parlamenttan çittә qaldılar.

KONDA- nıŋ anketasına kürә, xәzer dinçe tendensiәlәre kөçle AK berençe, sul yünәleştәge CHP partiәse ikençe urınnı bilәgәndә, isemennәn dә kürenep torğan millәtçe tendәnsiәdәge MHP 12.23 % tawış belәn өçençe hәm şulay uq konservatif Dөres Yul partiәse 11.68 % belәn dürtençe partiә bularaq kürenәlәr. 4-nçe Noyeber saylawlarında da şundıy nәticә çıqsa AK partiәneñ ber üze genә xakimiәtkә menü ixtimalı kimi, tağın ber koalitsion xөkümәt tөzü şartı xasyıl bulaçaq. Tabiği әle tuğız ay eçendә saylawçınıñ tendensiәse üzgәrәçәk, әmma partiәlәrneñ alaçaq urınnarında әllә nindi zur üzgәreş bulaçaq dip kөtelmi.

Әxtәm İbrahim, İstanbul