Accessibility links

Кайнар хәбәр

Quşma Ştatlarnıñ İran strategiäse xäzer nindi?


İrannıñ uran bayıtunı tuqtatu taläben kire qağuına Berläşkän Millätlärneñ İminlek Şurası xäzer cawap ezli. Amerikan räsmiläreneñ, älegä ber çara da kire qağılmıy, digän kisätüläre Quşma Ştatlar İranğa höcüm itärme digän sorawlarnı yänä qızdırıp cibärde. Washingtonnıñ İran säyäsäte bügen nidän ğibärät?

21 Fevral İranğa uran baytunı tuqtatu öçen birelgän waqıt çığıp, Tähran bu taläpne qolağına da elmägännän soñ, bu ilneñ atom programı tiräsendäge kierenkelek yänä yuğarı noqtağa kütärelde. Şuşı atnada däwlät departamentı süzçese Sean McCormack Washingtonda bolay dide:

"Bez, İran söläşülär yulına basır, dip ömetlänäbez. Andıy täqdim yasalğan. Däwlät sekretare Rice bu xaqta berniçä tapqır qatı itep äytte. Berük waqıtta bez İran xökümäten kisätäbez: ägär ul bu yulğa basmasa, çaralar küreläçäk, häm alar – İrannı qalğan dönyadan ayıru bulaçaq."

Yağni, ber yaqtan räsmi Washington äle dä diplomatiä çaralarına ömetlänä kebek. İkençe yaqtan, vitse-prezident Dick Cheney "ber çara da kire qağılmıy" digän kisätü yasadı:

"Bez Auropa belän bergä, Berläşlän Millätlär arqılı, İrannı niätennän bizderergä, mäsäläne tınıç yul belän xäl itergä tırışabız. Läkin şuluq waqıtta, min dä, prezident ta, älegä bar çaralar da kön tärtibendä dip kisätäbez."

Cheney, xärbi çaralar dip äymäsä dä, mäğlümät çaraları anıñ bu kisätüen näq şulay dip taswirladı.

Washingtonnıñ, ber yaqtan, diplomatiägä basım yasawı, ikençe yaqtan, bar çaralar da kön tärtibendä dip yanawı – belgeçlär fikerençä – oçraqlı tügel, üzenä kürä strategiä bulıp tora.

Xärbi ğämäl işaräse belän Washington bu nizaqnıñ citdilegenä basım yasarğa tırışa. Berük waqıtta ul Auropa illären İranğa diplomatik basımnı köçäytergä ügetli.

Ämmä Washingtondağı Heritage Foundation belgeçe James Phillips süzlärençä, Auropa illäre, İrannıñ atom eşçänlegenä borçılsa da, Washington telägänçä tiz xäräkät itä almıy:

"Minemçä, Auropalılar, İran belän söyläşülärne, Quşma Ştatlarnı xärbi köç qullanudan totıp qalu yulı itep kürä. Qızğanıçqa qarşı, alar süzendä tormıy. Beraqtan, alar İrannıñ atom qoralı bulmasqa tieş di, ikençe yaqtan, anı buldırmas öçen, zur iqtisadi çikläwlärgä barmıy."

Äytergä kiräk, soñğı waqıtta Auropa illäre İranğa qarata qırısraq qaraş belderä başladı. Läkin alarnıñ mömkinlege barıber çiklängän, di Londondağı Auropa reformaları üzäge belgeçe Thomas Valasek:

"İranğa qarata qırısraq çaralarğa kilgändä, Auropanıñ mömkinlege çiklängän. Bu yaqtan ul Washingtonnan nıq qalışa. Ul BMOnıñ soñğı qararnıda şikelle, qayber ayırım çikläwlärgä bara ala, läkin annan da kübräkkä bara almıy."

Thomas Valasek süzlärençä, monıñ ike säbäbe bar: ber yatqan İranğa çikläwlär kertü Auropa illäreneñ üzlärenä dä zıyanğa. İkençe yaqtan, alar İrannı dönyadan ayıruğa qarağanda, anıñ belän tığızraq eş itü faydalıraq, digän qaraşta.

Töp soraw xäzer şul – İminlek Şurası yaña çaralar tikşergändä Washington Auropa illären üz yağına awdara alırmı-yuqmı.

Atnakiç könne däwlät departamentı İranğa ätraflı çikläwlär kertü yünäleşendä taraflarda alğarış bar digän belderü yasadı. Kilgän xäbärlärgä qarağanda, İrannıñ atom programı belän bäyle räsmilärenä säfär çikläwläre kertü dä tikşerelä.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG