Monnan 62 yıl elek Buxenwal'd törmäse totqınnarı faşistlarğa qarşı kütärelep, irekkä çığa. Ä barlığı Germaniädä häm ul basıp alğan illärdä 14 meñ konslager' bulğan. İkençe dönya suğışı waqıtında bu ülem törmäläre aşa 18mln keşe uzdı. Şularnıñ 5mln-ı Sovetlar berlege watandaşları. Buxenwal'd törmäsendä 56 meñ keşe wafat buldı.
Tatarstanda faşizm totqınnarın iskä alu çaraları Musa Cälil häykälenä çäçäklär saludan başlandı. Konslager' ğazabın ütkän 330 keşe Tatarstanda yäşi. Alarnıñ balaçağı şuşı törmälärdä qalğan. Könnän kön alarnıñ sanı kimi bara. Ä bu keşelärneñ kürgännäre isä üze ber tarix. Alarnı cäberlägännär, qıynağannar, ütergännär. Şuña da bu oçraqlı räweştä genä isän qalğan keşelär. İlhamiä Xäliullina şularnıñ berse. Konslager' wäxşäten ul 6-7 yäşendä kiçerä:
Ätiemneñ suğışqa kitkänen min açıq xäterlämim. Ämma lager'däge tormışnı bik äybät beläm. Bez ğailäbez belän zur barakta yäşädek. Anda keşe bik küp ide. Andağı üzäklärgä ütkän açlıq.. Terlekne aşata torğan närsälärne bezgä birälär ide. Qısqası, bezneñ balaçaq bulmadı. Annarı ilebezgä qaytqaç ta, tormış tiz genä caylanmadı. Äti-änine berqaya da eşkä almadılar, ä bezne uqırğa. Barı tik 1992 yılda ğına bezneñ çınlıqta kem buluıbız bilgele buldı.Konslager'dä isän qalğan İlhamiä Xäliullinanı işettegez. Faşizm totqınnarı bügen niçek yäşi soñ? Faşizm totqınnarın berläştergän Tatarstan oyışmasınıñ citäkçese Räxilä Abdullinanı tıñlap kitik:
1992 yılda Yel'sin qararı belän faşizm totqınnarın suğış veterannarına tiñlädelär. Bez fatirğa, telefonğa, yulğa azraq tüli idek. Ämma 122 qanun çığu belän bu taşlamalardan mäxrüm qaldıq.Räxilä Abdullina süzlärenä qarağanda, konslager' totqınnarınıñ tormışı bügen dä ciñel tügel.
Al'bina Zäynulla
