Accessibility links

Üzäk Aziä: Familiä üzgärtü turında bäxäslärdä qatnaş tarix çağıla


Moñarçı dөnyağa Emomali Raxmonov bularaq tanılğan Taciqstan prezientı mart ayında üzeneñ isemen Emomali Raxmon dip üzgärtte, sover çorında ruslardan kergän ov quşımçasın qısqarrtı. Raxmon başqa taciqlarnı da üz ürnägenä iärergä çaqırdı. Ämma Rusiä matbuğatında, Taciqlarnıñ üz tamırlarına qaytuın agressiv millätçelek dip bäyäläwçe yazamalar çıqtı.

Mäskäwdäge Karnegie üzägeneñ Fälsäfä häm Islam belgeçe Aleksey Malaşenko Taciqstan üzeneñ Sovet çorındağı ütkänennän ayırılıp Äfğänstanğa häm Taciqsrandağı Farsı telendä sөyläşüçe Iranğa taba nığraq borıla baraçaq dip farazlıy.

"Ägär dä Taciqstanda bu elekke traditsiälärgä qaytu däwam itsä, min monı bu il өçen iñ yaxşı yul bulaçaq dip uylamıym. Taciqstan xäzer küplär şөğellängän borınğı qıymmätlärgä qaytu tügel ä cämğiätne zamançalaştıru turında uylarğa tieş. Ilne açığraq itü, alğa kitkännärgä yaraqlaştıru turında uylarğa kiräk. Belüebezçä, bu inde beräwne dä räncetmi, Taciqstan bik ük alğa kitkän il tügel" dide Malashenko.

Malaşenko xätta Taciqstannıñ kiläçäk adımı ruslardan kertelgän kiril älifbasınnan ğäräp imlasına qaytu bulırğa mөmkin di. Imla mäsäläse inde küptännän Taciq ğalimnäre häm säyäsätçeläre arasında qatı bäxäslärgä säbäp bulğan mäsälälärneñ berse.

Malaşenko bu elekke Sovet respublikalarında barğan tamırlarğa qaytu küreneşeneñ ber çağılışı di. Ämma Üzäk Aziäneñ başqa illärendä familielärdäge rus quşımçalarınna arınu alay uq kiñ cäyelmägän. Isemnärdän –ov –ovalarnı qısqartu anda Sovetlar Berlege cimerelgännän soñ küp kenä yazuçılar, jurnalistlar, häm başqa sıyalılar tarafınnan nıq xuplap alına.

Ämma soñğı arada familiä üzgärtülär nıq kimegän. Üzäk Aziä illäreneñ barısında da isem üzgärtü rөxsät itelä. Tik küplär bu eş artıq mäşäqätle häm küp waqıt taläp itä diep familiäsen üzgärtergä barmıy.

Üzbäkstanda sotsiolog Bäxtiär Isabekov familiäsen rus quşımçasınnan arındırırğa telägän bulğan. Ämma artıq mäşäqätkä kitkännän soñ bu eşne taşlağan.

"Familiädän -ov quşımçasın alıp anıñ urınına -zadä kebek üzbäk quşımçaasın quyarğa teläsäñ bik küp tөrle dokumentlar taläp itälär. Bu bik qatlawlı eş" dide Bäxtiär.

Qazaxstanda sovet çorına qädär bulğan familiälärne qaytaruçılar küp tügel. Ämma küplär yaña tuğan bäbiläreneñ familiälären rus quşımçaların өstämi genä yazdıralar, çөnki bu өstämä qäğäz eşläre yäki өstämä tüläw taläp itmi.

20 yäşlek qazax studentı Isatay Qorğanbayev "-ov yäkie -ev buluı berni tügel. Familiäñ teläsä nindi bula ala. Bernindi ayırması yuq. Minem өçen bu barıber. Närsäse bar. Yarar, kiläçäktä kiräk bulsa, bälki üzgärtermen. Älegä isä, kem kemneñ nindi eşe bar. Prezidentnıñ üzeneñ dä iseme Nursoltan Nazarbayev" di.

Şul uq waqıtta Qıtay yäki Tөrkiädän küçep qaytuçı qazaxlar, küräseñ cirle xalıqtan ayırılıp torırğa telämiçä üz familiälärenä rus quşımçaların өstägän.

Tөrkmänstanda qayber yazuçılar häm jurnalistlar pasportlarında rusça familälären qaldırsalar da psevdonim bularaq çın tөrkmänçä familälälären qullanalar.

Qırğızstanda 1990 yıllarda rus quşımçaların uulı, qızı yeki tegin kebek qırğız quşımçalarına almaştırğannarnıñ qayberläre xäzer kire sovet çorındağı familiälärenä qayta.

Xätta Taciqstanda da härkem dä isemeneñ taciqça yañğırawın bik telämi. Şokircan Xäkimov isemle advokat häm säyäsätçe moña qomaçawlawçı bik küp qarşılıqlar bar, bu taciqstan bürokratiäseneñ astın-өskä kiterä ala di.

"Pasport häm terkäw xezmätlärendä eşläwçe räsmilärneñ kübese bu mäsälädä niçek eş itärgä ikänen өyrätergä tieş. Monnan tış xөkümät monı büdjetqa өstämä açqa eşläw өçen ber säbäp itep qullanaçaq" di Xäkimov.

Raxmon şulay uq ata-analarnı yaña tuğan balaların terkägändä alarnıñ familiälärenä quşımçalar өstämäskä çaqırdı. Ämma xoquqıy häm finans säbäplärennän küp kenä taciqlar sovet çorına qädärgä isemnärgä qaytırğa bik telämäskä dä mөmkin.
XS
SM
MD
LG