Çornobılneñ 4nçe reaktorında şartlaw 1986 yılnıñ 26 april irtäsendä buldı. Sovet citäkçeläre başta berni däşmäde. Nurlanış artu turında berençe xäbär Şvetsiädän kilde. Ağulı bolıt yaqınayğan sayın borçular tiz arada bar Könbatış Yewropağa taraldı. Ä menä Sovetlar Berlegendä häm dä Könçığış Yewropada xalıqqa yanağan qurqınıç turında xäbär itelmäde.
İke kön uzğaç, 28 Aprildä, sovet televideniese qısqa ğına iğlan birde. Läkin anda qazanıñ däräcäse turında berni äytelmäde:
“Çornobıl atom stansiäsendä qaza buldı. Atom reaktorlarınıñ berse zıyan kürde. Qazanıñ yoğıntısın kimetü öçen çaralar kürelä. Zıyan kürüçelärgä yärdäm kürsätelä. Xökümät komissiäse tözelde.”
Bu xäbärdän Çornobıldä çınlıqta närsä bulıp yatqanın añlaw mömkin tügel ide. Amerikan iärçenennän töşerelgän sürätlär reaktor blogınıñ cimerelep, yanıp betkänen kürsätte.
Qotqaruçılar ülem qurqınıçı astında utnı awızlıqlaw öçen köräşte.
Nixayät, 2 atna ütkännän soñ, 14 mayda, sovet çitäkçese Mixail Gorbaçev qazanıñ qotıçqıç däräcäsen tanıdı:
“Barığız da beläsez, küptän tügel bez bälä kiçerdek – Çornobıldäge atom qazasın. Ul sovet xalqına awır täesir itte, xalıqara cämäğätçelekne borçuğa saldı. Bez berençe tapqır kontroldän çıqqan atom energiäseneñ qotıçqıç qüäte aldında qaldıq.”
Çornobıl qazasınnan soñ atom sänäğätendä töşenkelek başlandı. Bälki bu şulay däwam iter dä ide. Ämmä ikençe ber afät qalqıp çıqtı – dönyanıñ cılınuı. Cılınunıñ töp säbäbe - kümer gazlarınnan azat bulğan atom texnologiäse yänä xuplaw taba başladı. Dönya Atom Berläşmäse isemle sänäğät törkeme wäkle İan Hoare-Lacy:
“Atom texnologiäsez kümer gazınıñ artuına qarşı niçek köräşep buladır, äytüe qıyın. Ul kümer gazın çığarmıyça zur külämdä elektr citeşterüneñ töp yulı bulıp tora.”
Belgeç süzlärençä, xäzer dönyada 440 reaktor bar, tağın 30 yaña qorılma tözelep yata. Ägär atom reaktorları kümer gazın kimetügä zur öleş kertä ikän, kiläçäktä alarnıñ sanı 4 tapqır artaçaq. Zamança reaktorlarda Çornobıl kebek qaza bula almıy, di ul.
Ämmä möxit saqlawçılar monıñ belän kileşmi, atom texnologiäsen alar “tumıştan ğärip” dip sanıy. Cir Dusları isemle oyışma wäkile Roger Higman:
“Atom texnologiäse cılınuğa qarşı çara bula ala. Läkin anıñ ağulı qaldıqları distä meñ yıllar buyına qurqınıç tudırıp toraçaq. Ul atom qoralı belän bäyle, häm dä bik qimmät bula ala. Qısqası, bezneñçä, cılınu mäsäläsenä atom energiäsennän dä yaxşıraq çişeleş tabıp bula.”
Energiäneñ alterantiv çığanaq misalları itep belgeçlär cil, qoyaş, su kitülärne, energiäne saqlaw programnarın kiterä. Ämmä küplär fikerençä, bu “yäşel” çığanaqlar dönyağa citärlek energiä birä almıy.
Ul arada Çornobılneñ radiaktiv qaldıqları äle üzeneken kötä. Şartlağan reaktor xäräbäläre östenä yabılğan beton qabırçıq nurlanış arqasında aqrınlap aşalıp bara.
Quşma Ştatlar häm Yewropanıñ urtaq kompaniäse xäzer milliard dollarlıq saqlağıç bina tözi. Ul kiläse yılğa äzer bulırğa tieş. Ämmä Çornobıl qissası äle monıñ belän genä betmäs kebek.
BMO mäğlümätlärenä qarağanda, Çornobıldän taralğan nurlanış säbäple yaman şeşlärdän barlığı 9 meñläp keşe üläçäk. (Başqa oyışmalar bu san 200 meñgä çitä ala di.) Atnakiç könne, BMOnıñ general sekretare Ban Ki-moon qazadan zıyan kürgän töbäklärgä xalıqara yärdäm birüne yañartırğa çaqırdı.
Ali Ğilmi
İke kön uzğaç, 28 Aprildä, sovet televideniese qısqa ğına iğlan birde. Läkin anda qazanıñ däräcäse turında berni äytelmäde:
“Çornobıl atom stansiäsendä qaza buldı. Atom reaktorlarınıñ berse zıyan kürde. Qazanıñ yoğıntısın kimetü öçen çaralar kürelä. Zıyan kürüçelärgä yärdäm kürsätelä. Xökümät komissiäse tözelde.”
Bu xäbärdän Çornobıldä çınlıqta närsä bulıp yatqanın añlaw mömkin tügel ide. Amerikan iärçenennän töşerelgän sürätlär reaktor blogınıñ cimerelep, yanıp betkänen kürsätte.
Qotqaruçılar ülem qurqınıçı astında utnı awızlıqlaw öçen köräşte.
Nixayät, 2 atna ütkännän soñ, 14 mayda, sovet çitäkçese Mixail Gorbaçev qazanıñ qotıçqıç däräcäsen tanıdı:
“Barığız da beläsez, küptän tügel bez bälä kiçerdek – Çornobıldäge atom qazasın. Ul sovet xalqına awır täesir itte, xalıqara cämäğätçelekne borçuğa saldı. Bez berençe tapqır kontroldän çıqqan atom energiäseneñ qotıçqıç qüäte aldında qaldıq.”
Çornobıl qazasınnan soñ atom sänäğätendä töşenkelek başlandı. Bälki bu şulay däwam iter dä ide. Ämmä ikençe ber afät qalqıp çıqtı – dönyanıñ cılınuı. Cılınunıñ töp säbäbe - kümer gazlarınnan azat bulğan atom texnologiäse yänä xuplaw taba başladı. Dönya Atom Berläşmäse isemle sänäğät törkeme wäkle İan Hoare-Lacy:
“Atom texnologiäsez kümer gazınıñ artuına qarşı niçek köräşep buladır, äytüe qıyın. Ul kümer gazın çığarmıyça zur külämdä elektr citeşterüneñ töp yulı bulıp tora.”
Belgeç süzlärençä, xäzer dönyada 440 reaktor bar, tağın 30 yaña qorılma tözelep yata. Ägär atom reaktorları kümer gazın kimetügä zur öleş kertä ikän, kiläçäktä alarnıñ sanı 4 tapqır artaçaq. Zamança reaktorlarda Çornobıl kebek qaza bula almıy, di ul.
Ämmä möxit saqlawçılar monıñ belän kileşmi, atom texnologiäsen alar “tumıştan ğärip” dip sanıy. Cir Dusları isemle oyışma wäkile Roger Higman:
“Atom texnologiäse cılınuğa qarşı çara bula ala. Läkin anıñ ağulı qaldıqları distä meñ yıllar buyına qurqınıç tudırıp toraçaq. Ul atom qoralı belän bäyle, häm dä bik qimmät bula ala. Qısqası, bezneñçä, cılınu mäsäläsenä atom energiäsennän dä yaxşıraq çişeleş tabıp bula.”
Energiäneñ alterantiv çığanaq misalları itep belgeçlär cil, qoyaş, su kitülärne, energiäne saqlaw programnarın kiterä. Ämmä küplär fikerençä, bu “yäşel” çığanaqlar dönyağa citärlek energiä birä almıy.
Ul arada Çornobılneñ radiaktiv qaldıqları äle üzeneken kötä. Şartlağan reaktor xäräbäläre östenä yabılğan beton qabırçıq nurlanış arqasında aqrınlap aşalıp bara.
Quşma Ştatlar häm Yewropanıñ urtaq kompaniäse xäzer milliard dollarlıq saqlağıç bina tözi. Ul kiläse yılğa äzer bulırğa tieş. Ämmä Çornobıl qissası äle monıñ belän genä betmäs kebek.
BMO mäğlümätlärenä qarağanda, Çornobıldän taralğan nurlanış säbäple yaman şeşlärdän barlığı 9 meñläp keşe üläçäk. (Başqa oyışmalar bu san 200 meñgä çitä ala di.) Atnakiç könne, BMOnıñ general sekretare Ban Ki-moon qazadan zıyan kürgän töbäklärgä xalıqara yärdäm birüne yañartırğa çaqırdı.
Ali Ğilmi