Accessibility links

Yevropanıñ finans säyäsäte qayda yasala?


İke yıl elek Yevropa tözekländerü häm üseş bankınıñ çirattağı cıyılışı Qazanda bulaçaq häm anıñ ähämiäte, qolaçı Qazannıñ 1000 yıllığınnan qalışmas dip xäbär çıqqan ide. Döresen äytkändä moña ışanğan, bu xäbärne istä totqan keşelär az bulğan. Andıy zur baylar, çit il türäläre cıyılışı Qazanda härwaqıt bulıp tora. Moña berkemneñ dä ise kitmi. Tağın uramnan ütep bulmıy ikän dip suqrandı ğadi qazanlılar. Bar ikän şul ayırma. Çönki äle moña qädär 1000 yıllıq Qazan tarixında distälärçä illärneñ finans ministrları yäki üzäk bank citäkçeläre, Yevropa illärendä demokratiä häm bazar iqtisadın üsterügä yärdäm itüçe banknıñ idäräçeläre kilgäne yuq ide. Yevropa bankınıñ yıllıq cıyılışı Rusiädä 10 yıl elek Sankt-Peterburgta 1нче tapqır uzğan bulsa, ikençese inde Qazanda ütte. Bu inde şuşı könnärdä Tatarstan başqalasınıñ üzenä kürä Yevropa kendegenä äyländerde.

Çınnan da Qazannıñ 1000 yıllığındağı ığı-zığı häm mäşäqät iskä töşärlek. 2000 meñ keşe qatnaşqan Sabantuyı ber xäl, ä 2000 meñ bankir häm eşquar cıyılu bötenläy başqa närsä. Qunaqlarnı 5 aviakompaniä, 280 läp avtomobil' xezmät kürsätä. Avtomobil' inspeksiäse ğadi qazanlılarğa bu könnärdä üzäk uramnarğa maşina belän çıqmasqa kiñäş birä. Kiñäşne totmıyça uramğa çığuçı xosusi maşina iälären tuqtatıp dokumentların, üzeneñ çırayın tikşerälär. Älbättä şul qädär aqça belän eş itüçelärneñ köndäşläre, doşmannarı, ällä kemnäre tulıp yatadır. Zur säyäsätçelär häm baylar bulğan cirdä zıyan saluçılar, yallanıp üterüçelär dä bulırğa mömkin bit, Alla saqlasın. Qısqası, qazanlılar tüzä. Qunaqlarnıñ däräcäsen kürsätüçe misal. Uramğa çıqsañ yä tege tıqrıqtan, yä tege uramnan zäñgär utlar cemeldätep, köçle tawış belän yulnı çistartıp militsiä maşinası kilep çığa, anıñ artınnan qimmätle limuzin, mersedes, eskert qädär avtobus cilderä. Härqaysınıñ üz marşrutı, här maşinada qabatlanmas häm qüätle şäxeslär utıra.

Töp waqiğalar Korston dip atalğan ör-yaña üzäktä başlanıp kitte. Biredä bersennän- berse zatlı häm küp keşe sıydırışlı berniçä tamaşa zalı, distälägän restorannar, mäğlümat üzäge. Qaya qarama ekrannar. Ber öleştän ikençesenä çıqqanda maxsus kükräk tamğaların militsiä qulındağı komp'yuterlarğa quyıp tikşerälär.

Berençe könne Tatarstannıñ iqtisadıy mömkinleklärenä bağışlanğan çaralar buldı. 300 kvadrat metr mäydanda maxsus kürgäzmä eşläde. Tatarstan Prezidentı Mintimer Şäymiev häm Rusiäneñ iqtisat ministrı German Gref, finans häm bank citäkçeläre zur şirkät wäkilläre Tatarstannıñ niqädär qızıqlı töbäk ikänenä soqlandılar. Qorı süzlär genä tügel tögäl dälillär belän añlattılar. Kapitalistlar bit üzlärenä aqça tabar öçen ışanıçlı häm qalcalı urınnı ezlilär. Kiçen Tatarstan prezidentı isemennän qabul itü yaña ippodromda buldı. Qunaqlar öçen keçkenä genä bulsa da, maxsus Sabantuyı oyıştırılğan ide. Bu tamaşanı da taswirlaü mömkin tügel. Qunaqlar Tatarstannıñ mädäni häm iqtisadıy üzençälegenä şaqqatqan. German Gref Prezident Şäymiev sawlığına tost äytkäç, Mintimer Şäymiev mondıy tostlar bezdä tıyıla, tıñlamağan keşelärgä caza bik qatı, sönnätkä utırtabız dip äytte. Bu süzlärne mäcles qunaqlarına çit tellärgä tärcemä itüçelärneñ xälen üzegez añlağız. German Gref ta yuğalıp qalmadı, äytäm anı, di Rusiä ministrı sezneñ Respublika irläreneñ yartısı sönnätle kileş yöri. Kiçen 1000 yıllıqtan da qalışmağan salyut utları Qazan kügen yalt itterde.

Säyäsät, finans turında söyläşülär yäkşämbe könne Rusiäne täqdir itü forumında däwam itte. Yäkşämbe könne Yevropa bankınıñ eşlekle forumında banknıñ vitse prezidentı Varel Frimen häm Tatarstan premyer-ministrı Röstäm Miñnexaknov çığış yasadılar. Rusiäneñ iqtisadıy häm finans mömkinlekläre turındağı forumnı German Gref alıp bardı. Ataqlı alyuminiy patşası Oleg Deripasqa, üzäk bank citäkçese urınbasarı Aleksey Ulyukaev, yaña tözelgän üseş bankı citäkçese Medvedev häm başqa ataqlı şäxeslär belän bäxäskä kergän räsmi zatlar da eşneñ töbennän belä ide. Älbättä xäl itelmägän yäki tör il finansçıları tarafınnan törleçä añlaşıla torğan närsälär bik küp. Eşlekle forumnarda häm tügäräk öställärdä bigräk tä qızıq bulıp çıqtı. Jurnalistlar kertelmi torğan häm räsmi mäğlümat birelmi torğan ber tügäräk östälgä däüläti bulmağan oyışma wäkilläre belän oçraşqannar. Yevropa bankı citäkçese Jan Lemyerğa kisken tänqit süzläre, şiqayät äytüçelär dä şunda bulğan. Anda Rusiädäge mäğlümat häm demokratiä qısılu, skinxetlarğa häm faşistlarğa säyäsi häm matdi yärdäm itelü turında misallar kiterelgän. Bu xaqta räsmi mäğlümat bulmasa da, oçraşu qatnaşuçılar üz tanışlarına interv'yu birä alalar. Bank oyıştırğan forumda eşläwçe 250 läp jurnalist barlıq çaralarğa barıp ölgerä almıy. Mäğlümat üzägendä telefon, komp'yuterlar, internet buşlap täqdim itelde. Korston üzäge öçen üzenä kürä sınaw buldı bu. Forumda qatnaşuçılarğa qoçaq-qoçaq mäğlümat käğäzläre, byulleten'nar, sidi tälinkäläre taratıldı. Älbättä bu xälne añlar häm añlatır öçen maxsus äzerlek häm citezlek kiräk. Tatar jurnalistları andıy cirlärdä siräk bula, bulsa da süzneñ ni turında barğanın töşenä almıy. Ämma üzeneñ çığışın inglizçä başqarğan Tatarstannıñ säwdä ministrı Xafiz Salixovnıñ fikerlärenä häm älbättä Mintimer Şäymiev belän, röstäm Miñlexanovnıñ Yevropa bankı citäkçeläre belän tigez däräcädä söyläşüläre tatarlarnıñ da töşep qalmağan ikänlegen kürsätä. Qamil İsxakov Yıraq Şärıqtan ber törkem eşquar häm parlamentariylar iärtep kilgän, yıraq Şärıq töbäkläreneñ parlament citäkçeläre dä investitsiälär, finanslar bazarı belän, häm dä Tatarstannıñ täcribäse belän qızıqsına ikän. Däwlät Şurası räise Färit Möxämmätşin alar belän ayırım oçraştı. Yäkşämbe töşkän soñ Miraj kunakxanäsendä häm Piramida üzägendä Yevropa bankı idäräçeläre qatnaşlığında kön tärtibeneñ iñ üzäk mäsäläre turında fiker alışu buldı. Bank şurası äğzaları utırışı yabıq işeklär artında ütte. Alar üzläre häm citäkçelär, jurnalistlarğa açıq buldı.

Rimzil Väli

XS
SM
MD
LG