Bäyrämnärne sanıy kitsän, möğayın Rusiä bu ölkädä iñ bay illärdänder. Yılğa öçär yäşlär köne, xatın qızlar, ir atlar köne, yaz köne, ireklek köne nindi genä bäyräm yuq, alarnı ütkärergä aqça ğına citker. 90 yıllarda beterelmägän bulsa, 25 iyün könne äle Respublika köne dä bulır ide. Çönki näq menä şul könne 1920 yılda Tatar avtonomiäle sotsialistik sovet respublikası tözelgän.
Anıñ nigezendä respublikada xakimiät tözeleşe üzgärä, respublikanıñ üzäk başqarma komitetı, Xalıq komissarları şurası tözelä. Yaña tözelgän respublikanıñ eçke eşläre kübesençä avtonom räweştä başqarılsa da, çit il belän elemtälär häm tışqı säwdä eşläre belän barıber dä Rusiäneñ üzäk oyışmaları idärä itä.
Cirlek yağınnan qarasaq, elek Qazan gubernasına kergän 12 öyäzdän, TASSRğa Layış, Mamadış, Sviäcsk, Çistay, Täteş, Spas öyazläre kergän. Ul waqıtta moñarçı Qazan gubernasına kergän küp kenä öyäzlär, TASSRğa kertelmiçä, Çuwaş häm Mariy avtonom respublikalarğa kertelgän.
Tatar avtonomiäle sotsialistik sovet respublikasın tözü tatarlar öçen fayda kitergänme. Bu sorawğa tarix belgeçläreneñ fikerläre törle. Qazan däwlät universitetınıñ tarix belgeçe Ğamircan Däwlätşin bu turıda menä ni dide.
TASSR tözü tatar xalqına fayda ällä zıyan kiterde mikän, çönki, tatarlarnıñ iñ zur sıyfatlı küpçelege Tatarstannan çittä qaldı. Xäzer dä Rusiädä yäşäwçe tatarlarnıñ ixtiacların Tatarstan, yäki anıñ prezidentı ğına xiç tä xäl itä almıy. ä inde başqa regionnarda yäşäwçe tatarlarnı qayğırtunı nıqlap başlıysın ikän, bu sezneñ eş tügel dip äytergä mömkinnär häm şulay dip äytälär dä. Bu yaqtan qarağanda nindider yasalma çiklärgä kertü kebek bulıp çıqtı bu, ul Tatarstan dip atala ide. 70 yıl şaw gör kilep uzdırıla torğan bulsa da, 90 yıllardan alıp bu bäyrämgä iğtibar şaqtı kimede. Bügen küplär bu könne nindi kön ikänen dä belmilär xätta. TASSR könen xäzer Suverinetet köne almaştırdı. Ä suverinetet süzen yañğıratu, soñğı yıllarda niçekter awırraq. Şuña kürä dä, bu bäyräm xäzer kübesençä şähär könenä qaldı. TASSR könen bilgeläp ütärgä kiräkme, Ğamircan Däwlätşin bu turıda menä ni di.
Sovet vlaste waqıtlarında da bu bäyräm, niçekter butala başladı Sabantuy bäyräme belän, anı niçekter başqa bäyräm belän qaplarğa teläw eşe dä buldı. Ulwaqıtta da minemçä, avtonomiäne iğlan itü niçekter sizelmäde. Soñğı waqıtta inde, 1990 yıllarda Tatarstannıñ suverenlığı iğlan itelsä dä, bügenge köngä qädär bezneñ federativ kileşügä qul quyılmasa da, soñğı çaqırılış deputatları kire eş başqardılar bit, yäğni bez küp kenä qazanışlarnı Mäskäwneñ taläbe belän bilgele, bik awırlıq häm xalıqnıñ aktiv qatnaşı belän qabul itelgän närsälärdän bez çigenergä mäcbür buldıq.TASSR tözelgän kön zur bäyräm bularaq ütkärelergä layıklımı, yuqmı, bu turıda sez tarixçı Ğarimcan Däwlätşin fikerlären işettegez.
Ğädel Galämetdin
