Accessibility links

Кайнар хәбәр

Inguşetiädä qorallı höcümnär arta, säyäsi elitada qarşılıqlar köçäyä


Inguşetiädä elekke FSB generalı Murat Zyazikov prezident itep saylanğannan soñ respublika iqtisadı kisäk tübän tägäri, korrupsiä isä köçäyä başladı. Militsiä yäki başqa iminlek köçläre tarafınnan totqarlanğan yözlärçä keşe yuğaldı. Soñğı aylarda Çeçen ğisyançıları belän berläşkän inguş suğışçıları militsiä häm xakimiät wäkillärenä höcümnärne arttırıp cibärde.

Çeçennarğa bik yaqın bulğan Inguşetiäneñ elekke citäkçese Ruslan Auşev elekke Çeçen citäkçese Djoxar Dudaevqa xörmät belän qarasa da Inguşetiä ul çaqta Çeçen suğışına quşıludan tıyılıp qaldı. Barı tik üzenä Çeçen qaçaqların ğına sıyındırdı. Ämma 2002 yılda Auşev urınınnan alınıp Inguşetiädä citäkçelekkä elekke FSB generalı Murat Zyazikov quyılğannan soñ respublikada totrıqlılıq nıq kimi başladı.

Zyazikov xakimiätkä kilü belän möhim citäkçe urınnarğa üzeneñ tuğannarın häm yaqınnarın quya başlağannan soñ Inguşetiä iqtisadı kisäk tübän tägäräde, rişwätçelek qotırınıp arttı. Xäzer Inguşetiäneñ yıllıq büdjetına aqçalarnıñ 88 protsentı Mäskäwdän kilä, eşsezlek 65-70 protsentqa citte.

Zyazikov 1992 yılda Tönyaq Osetiädän Rusiä ğäskärlärenä tayanuçı osetinnar ezärlekläwennän qaçıp kitkän inguş qaçaqların öylärenä qaytaru öçen berni dä eşlämäde. Küräseñ Zyazikovnıñ wayımsızlığınnan faydalanıp Tönyaq Osetiädäge militsiä häm FSB köçläre soñğı berniçä yılda bik küp inguşlarnı totqarladı, alarnıñ kübese şunnan xäbärsez yuğaldı. Keşe xoquqların yaqlawçı Memorial oyışması isäpläwençä 2002-2006 yıllarda Inguşetiädä 400-läp keşe essez yuğalğan.

Bu xällär Inguşetiädä Zyazikovqa qarata rizasızlıqnıñ nıq artuına kiterde. Inguşetiya.ru säxifäse ütkärgän fiker beleşüdä qatnaşqan 735 keşeneñ nibarı 11.7 protsentı ğına Zyazikovnıñ eşçänlegen uñay bäyälägän, 83 protsentı qänäğätsezlek beldergän.

Tuğannarı totqarlanğan häm yuğalğan küp kenä yäşlär Çeçen qarşılığına quşıldı. 2004neñ yünendä militsiä häm iminlek xezmätlärenä höcümnärdä 80-läp keşe hälak buldı. Soñğı atnalarda isä xökümät häm milistiä xezmätkärlärenä höcümnär, üterülär köndälek xälgä äwerelde. 21 yüldä qorallı keşelär Magasta Zyazikovnı ozata baruçı maşinalarğa ut açtı. 27 yüldä FSB nığıtmasına minaatqıçlardan höcüm näticäsendä kimendä ber xezmätkär üterelde.

Cirle säyäsi oppozitsiä soñğı arada tınıp torğan ide. Zyazikovnıñ elekke berektäşe, respublika parlamentı äğzası Musa Ozdoyev 2005neñ yazında üz tarafdarların cıyıp protest çaraları oyıştırdı. Ämma berniçä aydan ul Tönyaq Osetiäle inguş qaçaqların öylärenä qayratu turında Mäskäw belän söyläşülärdä Zyazikovqa qomaçawlamaw öçen rizasızlıq demonstratsiälären tuqtattı.

Tik Zyazikovtan qänäğätsezlek xäzer respublikanıñ säyäsi elitasına da taralğanğa oxşıy. Yün urtasında Zyazikovnı Berdäm Rusiäneñ Inguşetiä bülege citäkçese itep saylatu tırışlığı uñışlı barıp çıqmadı. Mäskäw bu eşkä tıqşınıp citäkçelekkä köndäş namzätneñ saylanuın ğämäldän çığarırğa mäcbür buldı.

21-nçe yüldä Inguşetiä parlamentınıñ 32 äğzası AQŞ Kongressına, Senatnıñ Tışqı bäyläneşlär komitetına häm AQŞ Senatınıñ Helsinki Komissiäsenä Rusiä xakimiätläre tarafınnan Inguşetiädä alıp barılğan qatı ezärlekläwlärgä rizasızlıq belderep zur açıq xat yulladı.

Xatta 1944 yılda inguşlarnı Urta Aziägä sörü, Inguşlar yäşägän Prigorodnıy rayonın Tönyaq Osetiä qaramağına küçerü, Rusiä citäkçelegeneñ osetinnar tarafınnan prigorodnıy rayonındağı inguşlarnı ezärlekläwlärne yaqlawı turında yazıla häm Rusiä soñğı 15 yılda Tönyaq Kavkazda primitiv kolonial säyäsät alıp bara dielä.

Respublikadağı oppozitsiä awazı bulğan Inguşetiä.ru säxifäse uzğan ayda korrusiädä ğäyeplänüçe elekke eçke eşlär ministrı Beslan Xamxoyev belän äñgämä bastırdı. Xamxoyev ministr bulıp torğan çağında Zyazikovqa ay sayın 30-60 meñläp dollar rişwät tülärgä mäcbür itelüe turında belderä.
XS
SM
MD
LG