Accessibility links

Кайнар хәбәр

Kaspi diñgezennän kem niçek faydalana alaçaq?


İrtägä Tähranda, Kaspi diñgeze däwlätläre başılıqlarıñ cıyılışı bula. İran, Azärbaycan, Rusiä, Qazaqstan häm Törkmänstan citäkçeläre, möhim energiä çığanaqlarına iä Kaspiä diñgezeñ, qanun qısalarında qullanıluı yulları qaralaçaq. Läkin samit uzar aldınnañ illär arasında säyäsi bäyläneşlär qaynarlaşa. Tähranda, Putingä intixar xöcem bulaçaq xäbärläre häm İrannıñ moña räsmi reaksiäse älegä bu cıyılışnıñ kön üzäk temaları bula.

Kaspiä çigendäge 5 il, 1921nçe yılda sovetlär belän İran arasında kileşengän kaspi çikläreñ yañadan bilgeläw yulların ezli. Bu kileşügä bäyle, tağın säwdä häm balıqçılıq kileşüläre dä yänä baştañ qaralırğa tiyeş.

Bu atnadağı cıyılış, kaspigä çige bulğan illärneñ başlıqların cıyğan 2nçe konferans bulaçaq. Anıñ berençese 5 yıl elek, 2002nçe yılda Törkmänstan başqalasında uzğan ide.

Bu yulı, Stalin, Wilnston Churchil häm Franklin Roosewelt qatnaşqan 1943 yıldağı samittäñ soñ, Putin, İslam Cömhiriätenä baraçaq berençe Kremlin citäkçese bulaçaq dip çağıştırıla.

Londondağı, Chatham House tikşerenü üzägendä Kaspi töbäge belgeçe D. Şirin Akiner, ozın yıllar xäl itelmi qalğan, yağulıqqa bay Kaspi çığanaqların niçek qullanu turında kileşü bulır dip kötelä dide.

"Kaspi çige illäre bu xaqta yıllardañ birle eşli. Näticä östendä ayrım ber törkem eşläde. Xäzergäçä uñay näticäläre buldı. Sammittä mäsälälär çişeler, hiç yuğı alarnıñ küpçelege bulsa da xäl iteler dip ömtlänelä. Ni bulsa da, alar mäsäläne xäl itärlär, alar älbättä uñay yqta eşli."

İran xökümät süzçese, ĞulämXösäyen Elham, kiçä xäbärçelärgä il citäkçeläre cıyılış axırında urtaq kileşügä qul quyarlar dip kötelä dide.

Gomum alağanda İran yağınnañ qarağan da bu kileşü, Rusiägä qarşı yäşeren ber ışanıçsızlıqnı da çağıldıra sıman. Çönki Rusiä atom programı mäsäläse belän bergä İranğa qağılgan bik küp xalıqara mäsälälärdä möhim rolne başqara. İranlılar, Russiäneñ berektäş häm duslığına şik belän qariy başladılar. Bigräktä atom mäsäläsendä İranğa qarşı könbatış belän astırtıñğına yasağan kileşüennäñ soñ.

İrandağı bäysez küzätüçelär, mäsäläneñ qanuni yaqlarına iğtibarnı arttırdı. Elekke säyäsätçe, Tähran xosusi Kaspi tikşerenülär İnstitutı başlığı, Abbas Maliki qaysı ber räsmi mäsälälärne kütärep çıqtı. Kaspi xoquqı mäsäläse inde ozaqqa suzıldı häm bu atna bulaçaq cıyılışta xäl itelä almas kebek tora dide. Maliki, ğadättä İran, Rusiä telägänçä, Kaspi diñgez östen häm bülengän dingez astın bergäläp qullanuğa qarşı tügel. İran yağı çığanaqlarnı urtaq qullanuğa yäisä bülep qullanuğa qarşı tügel. Läkin İrannıñ öleşe, distä yıl alda elekke inqilapçı başlıq Xatämi waqıtında kileşengänçä 20 protsent bulaçaq, di Maliki.

İrannıñ eçke säyäsäte häm Yaqın könçığış mäsälälärendä äwzem qatnaşqan elekke İran säyäsätçeläre, Rusiä xaqında bäxäsgä kermäskä tırışa.
XS
SM
MD
LG