Soñğı waqıtta Tatarstan cämäğätçelege, Däwlät Şurası tatar xalqınıñ berdämlegenä häm iminlegenä zur qızıqsınuçanlıq kürsätä. Aqılı tögäl bulğan här keşe mişärlärneñ dä, tiptärlärneñ dä, nağäybäklärneñ häm ästerxan, keräşen tatarlarınıñ ber teldä söyläşkänen yaxşı añlıy. Ayırım dialektlarnıñ häm etnik törkemnärneñ cirle üzençälekläre millätne bülgälärgä tieş tügel. Ägärdä bu mäkerle plan bulıp çıqsa, xätta Tatarstanda da mişärlär ayırım, keräşen tatarları häm başqa törkemnär ayırım kürsätelsä, respublikada tatarlar sanı 50%-tan tübän töşärgä mömkin. Bu milli respublikalarnı yuq itärgä xıyallanuçılar öçen bik uñaylı säbäp bulır ide. Monısı añlaşıla. Läkin Tatarstan cämäğätçelege, ğalimnär, deputatlar sizgerlege häm alarnıñ ictimağıy aktivlığı mäsäläne tulısınça xäl itä almıy. Çönki seber tatarları, noğäybäklär, keräşennär häm mişärlär üzläre niçek uylıylar häm üz teläklären qayda nindi formada citkerälär soñ?
Uzğan düşämbedä «Azatlıq» radiosınıñ Tömändäge xäbärçese Nail Alan Rusiä Millätlär ministrı Vladimir Zorinnıñ Tömän ölkäsendäge milli-mädäni möxtäriät citäkçeläre belän oçraşuı turında xäbär itkän ide. Rusiä ministrı fikerençä, qayber millätlärneñ üzlären yañaça bilgeläwe uñay küreneş, dip äytelgän ide. Şunda uq seber tatarları avtonomiäse citäkçese Änäs Gaitov üzlärenä milli azçılıq statusın alırğa teläwe turında möräcäğät itkän. Älege şomlı häm butalçıq problemağa açıqlıq kertü faydalı bulır. Çönki 16 ğinwarda çärşämbe könne Mäskäwdä federal' ministr Vladimir Zorin Rusiäneñ milli-mädäni avtonomiäläre citäkçeläre belän oçraştı häm bu oçraşuda xalıq sanın alu mäsäläsen dä urap ütmägännär. Mäskäwneñ İske Arbat uramındağı Ukraina mädäniät üzägendä ütkän bu oçraşuda Rusiä xalıqlarınıñ milli-mädäni yäşäyeşe häm Rusiäneñ milli-mädäni avtonomiäläre turındağı qanunğa üzgäreşlär kertü mäsäläse tikşerelgän. Oçraşuda qatnaşuçılar arasında Rusiä ukrainnarı avtonomiäse citäkçese Aleksandr Rudenko-Desnyak, Rusiäneñ belorus, koreyä, çegän, yähüd avtonomiäläre citäkçeläre Rusiä xökümäte qarşındağı Konsul'tativ Şuranıñ onıtqanda ber cıyıluın, Rusiäneñ milli säyäsäte bulmawın, milli-mädäni möxtäriät turındağı qanunnıñ ütälmäwen tänqitläp çıqqan.
Bötendönya tatar kongressı häm Rusiä tatarları avtonomiäse wäkile Rimzil Wäliev üzeneñ çığışında xalıq sanın aluğa äzerlekneñ säyäsi tösmer ala baruın azsızıqlağan. Vladimir Zorin Tömändä millätlärneñ sanın arttırunı uñay bäyälägäç, yaña ayırımlanıp kilgän millätlärgä federal' üzäkneñ real' yärdäme nindiräk bulır, digän soraw quyğan ul. Ayırım millät ikän, anıñ milli mäktäbe, däresleklär, üzeşçän häm professional' sänğäte, mädäniät uçaqları, urta häm yuğarı belem birü mömkinlekläre, fännär akademiäse, radio, televideniese, matbuğatı bulırğa tieş. Rusiädä 191 millät bar dip tanıla ikän, alarğa federal' üzäk menä şuşı mömkinleklärne tudıraçaqmı? Älege utırışta 10-lap millätneñ wäkile qatnaşıp ta, şular arasında üz älifbası, xätta başlanğıç mäktäbe bulmağannarı da bar. Bu bäxäs älläni qızu tös almağan, çönki Rusiädä xätta san yağınnan 2, 3 urındağı millätlärneñ dä ruxi-mädäni üseşe ciñel tügel.
Vladimir Zorin seber tatarlarınıñ wäkile nindi teläk beldergänenä iğtibar itärgä tırışqan. Yäğni, Mäskäw tügel, ä tatarnıñ etnik törkemnäre nağäybäklär, seber tatarları, keräşennär häm mişärlär üz ixtıarların niçek belderälär? Çınnan da moña qadär berdäm tatar xalqınnan ayırılırğa telämägän qardäşläreneñ fikerlären törle töbäklärdä öyränü, alarğa çığış yasarğa mömkinlek birü oyıştırılmadı äle.
Nihayät, iñ möhimen äytergä waqıt. Tatarstan Däwlät Şurasında ike möräcäğät qabul itelep, alarnıñ iñ töp öleşe tatar milläten 4-5 ayırım millätkä bülgäläwgä qarşı fiker äytelä. Mondıy qızu reaksiä federal' üzäk tarafınnan niçek qabul iteler? Qayber belgeçlär fikerençä, bötenläy bernindi dä reaksiä bulmasqa mömkin. Çönki 190 millättän torğan isemlek xalıq sanın alu bülletenendä kürsätelmi, ä millät här keşeneñ teläge buyınça terkälä. 16 ğiwarda Rusiä milli avtonomiäläre wäkilläre belän oçraşqan waqıtta Vladimir Zorin tatarlar wäkilenä cawap itep, üz añlatmaların birgän.
Vladimir Zorin: Tatarlar bülenep kürsätelmi, ä kiläçäktä analiz yasaw öçen tatar milläteneñ törkemnäre barlığı häm bu törkemnärgeñ küpme buluı isäpkä alına. Xalıq sanın alğanda, tatar milläte häm şul isäptän mişär, seber tatarı, keräşen, noğäybäk digän tögälläwçe östämä bulaçaq.
Dimäk, millätlärne bülgäläp sanaw probleması şunıñ belän xäl itelergä dä mömkin. Läkin bu äle yaña bilgelängän ministrnıñ Rusiä millätläre wäkilläre aldında yabıq utırışta yasağan çığışı gına. Bu turıdağı tögäl añlatma räsmi räweştä dä kiñ cämäğätçelekkä taratılır, dip kötärgä qala.
Uzğan düşämbedä «Azatlıq» radiosınıñ Tömändäge xäbärçese Nail Alan Rusiä Millätlär ministrı Vladimir Zorinnıñ Tömän ölkäsendäge milli-mädäni möxtäriät citäkçeläre belän oçraşuı turında xäbär itkän ide. Rusiä ministrı fikerençä, qayber millätlärneñ üzlären yañaça bilgeläwe uñay küreneş, dip äytelgän ide. Şunda uq seber tatarları avtonomiäse citäkçese Änäs Gaitov üzlärenä milli azçılıq statusın alırğa teläwe turında möräcäğät itkän. Älege şomlı häm butalçıq problemağa açıqlıq kertü faydalı bulır. Çönki 16 ğinwarda çärşämbe könne Mäskäwdä federal' ministr Vladimir Zorin Rusiäneñ milli-mädäni avtonomiäläre citäkçeläre belän oçraştı häm bu oçraşuda xalıq sanın alu mäsäläsen dä urap ütmägännär. Mäskäwneñ İske Arbat uramındağı Ukraina mädäniät üzägendä ütkän bu oçraşuda Rusiä xalıqlarınıñ milli-mädäni yäşäyeşe häm Rusiäneñ milli-mädäni avtonomiäläre turındağı qanunğa üzgäreşlär kertü mäsäläse tikşerelgän. Oçraşuda qatnaşuçılar arasında Rusiä ukrainnarı avtonomiäse citäkçese Aleksandr Rudenko-Desnyak, Rusiäneñ belorus, koreyä, çegän, yähüd avtonomiäläre citäkçeläre Rusiä xökümäte qarşındağı Konsul'tativ Şuranıñ onıtqanda ber cıyıluın, Rusiäneñ milli säyäsäte bulmawın, milli-mädäni möxtäriät turındağı qanunnıñ ütälmäwen tänqitläp çıqqan.
Bötendönya tatar kongressı häm Rusiä tatarları avtonomiäse wäkile Rimzil Wäliev üzeneñ çığışında xalıq sanın aluğa äzerlekneñ säyäsi tösmer ala baruın azsızıqlağan. Vladimir Zorin Tömändä millätlärneñ sanın arttırunı uñay bäyälägäç, yaña ayırımlanıp kilgän millätlärgä federal' üzäkneñ real' yärdäme nindiräk bulır, digän soraw quyğan ul. Ayırım millät ikän, anıñ milli mäktäbe, däresleklär, üzeşçän häm professional' sänğäte, mädäniät uçaqları, urta häm yuğarı belem birü mömkinlekläre, fännär akademiäse, radio, televideniese, matbuğatı bulırğa tieş. Rusiädä 191 millät bar dip tanıla ikän, alarğa federal' üzäk menä şuşı mömkinleklärne tudıraçaqmı? Älege utırışta 10-lap millätneñ wäkile qatnaşıp ta, şular arasında üz älifbası, xätta başlanğıç mäktäbe bulmağannarı da bar. Bu bäxäs älläni qızu tös almağan, çönki Rusiädä xätta san yağınnan 2, 3 urındağı millätlärneñ dä ruxi-mädäni üseşe ciñel tügel.
Vladimir Zorin seber tatarlarınıñ wäkile nindi teläk beldergänenä iğtibar itärgä tırışqan. Yäğni, Mäskäw tügel, ä tatarnıñ etnik törkemnäre nağäybäklär, seber tatarları, keräşennär häm mişärlär üz ixtıarların niçek belderälär? Çınnan da moña qadär berdäm tatar xalqınnan ayırılırğa telämägän qardäşläreneñ fikerlären törle töbäklärdä öyränü, alarğa çığış yasarğa mömkinlek birü oyıştırılmadı äle.
Nihayät, iñ möhimen äytergä waqıt. Tatarstan Däwlät Şurasında ike möräcäğät qabul itelep, alarnıñ iñ töp öleşe tatar milläten 4-5 ayırım millätkä bülgäläwgä qarşı fiker äytelä. Mondıy qızu reaksiä federal' üzäk tarafınnan niçek qabul iteler? Qayber belgeçlär fikerençä, bötenläy bernindi dä reaksiä bulmasqa mömkin. Çönki 190 millättän torğan isemlek xalıq sanın alu bülletenendä kürsätelmi, ä millät här keşeneñ teläge buyınça terkälä. 16 ğiwarda Rusiä milli avtonomiäläre wäkilläre belän oçraşqan waqıtta Vladimir Zorin tatarlar wäkilenä cawap itep, üz añlatmaların birgän.
Vladimir Zorin: Tatarlar bülenep kürsätelmi, ä kiläçäktä analiz yasaw öçen tatar milläteneñ törkemnäre barlığı häm bu törkemnärgeñ küpme buluı isäpkä alına. Xalıq sanın alğanda, tatar milläte häm şul isäptän mişär, seber tatarı, keräşen, noğäybäk digän tögälläwçe östämä bulaçaq.
Dimäk, millätlärne bülgäläp sanaw probleması şunıñ belän xäl itelergä dä mömkin. Läkin bu äle yaña bilgelängän ministrnıñ Rusiä millätläre wäkilläre aldında yabıq utırışta yasağan çığışı gına. Bu turıdağı tögäl añlatma räsmi räweştä dä kiñ cämäğätçelekkä taratılır, dip kötärgä qala.