Accessibility links

Кайнар хәбәр

Title News


«Bez tatarlar bit!» / Mädäni comğa /

Ğadättägeçä, uzğan atnada da millät yazmışına, anıñ kiläçägenä bağışlanğan yazmalar şaqtıy basıldı Tatarstanda näşer itelä torğan matbuğat bitlärendä. Tatarstan yäşläre gazetası 12 fevral' sanında «13-nçe bağana» dip atalğan rubrikasında Kama Alanınnan Älfiäneñ yazmasın bastırıp çığardı. Üzeneñ yazmasında Älfiä bolay dip yaza:

Du kilep tatarlarnı bülü bara. Minemçä, mişär, tiptär, keräşen digän büleneş millät eçendäge quşamat yäki ber awıl keşelären yuğarı oçnıqılar digän kebek ber närsä genä iç. Pasportqa tatar urınına tiptär yäki mişär dip yaza başlasalar, Torna Zarifnı Zarif dip tügel, Torna dip yazıp quyu belän ber dip beläm.

Ğap-ğadi çağıştıru, ä nigezdä isä, çıp-çın döreslek yata Älfiä yazmasında.

Mädäni comğa gazetasınıñ comğa sanında Qazannan Gölsem İsxaqova «Bez tatarlar bit!» digän yazmasında däwänilärgä möräcäğät itep bolay di:

Äydägez äle şuşı xalıq sanın alu kampaniäsen, üzebezçä, referendum itep uzdırıyq: härberebez üz ğailäsendä, näselendä üze bulıp qalsın. Tatar dip yazılıyq. Yäşägän yortıbızda, awılda, uramda, tıqrıqta, tuğan-tumaçalarıbız belän oçraşqanda, här cirdä añlatıyq äle olannarğa: isemnärebez törle bulsa da, barıbız da ber qawınnan – tatarlar bit bez! Şulay böten bulıp qalsaq qına sındıra almaslar bezne.

Ä menä Bögelmä rayonı Qarabaş awılınnan Minnäxmät Cäläyev millättäşlärne añ bulırğa çaqıra häm millätne bülgälärgä, waqlarğa, Rusiäneñ mäkärle planına bulışırğa hiç kenä dä yaramawın iskärtä.

Mädäni comğa gazetasınıñ 15 fevral' sanında Ufada Başqortstannıñ tatar milli-mädäni oyışmalarınıñ kiñäşläşü şurası üzeneñ çirattağı utırışın ütkärüe turında xäbär itte. Kön tärtibendä qaralğan mäsälälärneñ berse – bıyıl Rusiädä ütäçäk xalıq isäben alu kompaniäsenä bäyle ide. Bu mäsälä Başqortstan tatarların bik tä xafağa sala. Başqortlaştıru säyäsäte köçäyep kilgän ber mäldä bez xalıq isäben alu waqıtında ällä küpme millättäşlärebezne «yuğaltırğa» mömkinbez, - dip yaza gazeta.

Pänceşämbe sanında Звезда Поволжья gazetası 2001 yılnıñ 9 oktäberendä Ufa şähärendä uzğan Bötendönya Başqort qorıltayı başqarma komitetınıñ kiñäytelgän utırışında qabul itelgän rezolyutsiäne uquçılar iğtibarına täqdim itte. Älege dokumenttan kürengänçä, başqort xalqınıñ kimüenä kitergän iñ zur afätlärneñ berse 1920 yılda Minzälä öyäzen Tatarstanğa quşu bulğan ikän. Näticädä 200 meñ başqort Tatarstannnıñ tatarlaştıru buyınça alıp barğan säyäsäte tarafınnan tatarlaştırılğan. Dokumentta şulay uq tatar zıyalıları Başqortstan Respublikasında alıp barıla torğan milli säyäsätne bozıp kürsätüdä ğäуeplänelä.

Gazetanıñ şuşı uq sanında Zäki Zäynullin «Россия и Татарстан» dip atalğan mäqäläsendä xalıq sanın isäpkä alğanda tatar xalqın waq törkemnärgä bülep sanaw säyäsäten alıp barğan Rusiäne tänqitli. Avtor başqortlarnı bülerlek bulğan 26 törkemne atap, ni öçen başqortlarnı da bülgälämäwlären añlata. Avtor fikerençä Başqortlarnı tatarlarğa qarşı qullanalar. Alar tatar mäktäplären yabıp, tatar telen uqıtunı tıyıp, rus millätçelärenä Başqortstanda tatarlar sanın kimetügä bulışlıq itälär. Xalıq sanın isäpkä alu bik möhim mäsälä, ämma çiktän çığıp, ğasırlar buуı kürşe bulıp yäşägän xalıqnıñ ber-bersenä yala yağu, ber-bersen ğäepläw kebek küreneşlär yaxşığa iltmäyäçäge kön kebek açıq. Kürşedäge milli zıyalılar şunı da añlasınnar häm ayıq aqıl belän eş itsennär ide.

Tatarstan yäşläre gazetasınıñ 14 fevral' sanında Tufan Miñnullinnıñ çirattağı yazması dönya kürde. Älege yazmada süz Rusiä Federatsiäse xökümäteneñ qararı belän awıl cirendäge mäktäplärne restrukturizatsiäläü digän närsä ütkärergä cıyınuları turında bara. Ul süzneñ ällä ni xikmäte dä yuq – awıl mäktäplären yabu digänne añlata ul, dip yaza avtor häm älege adımnı «awıllarğa tağın ber çirattağı höcüm» dip sanıy. Älege eksperimentnı avtor – Tufan Miñnullin yarım eroniä belän bolay bäyäli:

Eksperimentnıñ maqsatı izge imeş. Waq-töyäk mäktäplärdä uqıtunıñ sıyfatı tübän yänäse. Alarnı berläşterep ber zur mäktäp oyıştırırğa, alarnı uquçılarnı bütän awıllardan avtobus belän taşırğa yäki çit awıldan kilgännärne internatta yäşätergä. Alarnı anda äzerlekle uqıtuçılar uqıtaçaq. Ul mäktäplär zamança cihazlandırılaçaq. Qısqası, al da göl bulaçaq.

Avtor älege eksperimentnıñ axırın da tögäl küz aldına kiterä: mäktäpsez qalğan awıllardan yäşlär qaça başlayaçaq häm awıllar beräm-beräm betäçäk.

«Ä betü öçen küp kiräkmi.» Menä şundıy isem belän Tatarstan yäşläre gazetasınıñ 12 fevral' sanında Miñnazıym Säfärov ğibrät bulsın öçen xantıy, mansıy häm nenes kebek azsanlı xalıqlarnıñ aqrınlap betep baruları turında yazdı.

Dumada Rusiä grajdanlığı turında zakon proyektı qaralıp yata. Riman Ğilemxanov şul uq Tatarstan yäşläre gazetasınıñ 14 fevral' sanında «Sin Rusiä grajdanı bulırğa äzerme?» dip isemlängän yazmasında älege proyekt turında menä nilär yaza:

Dumada tikşerelä torğan proyekt buença «ike grajdanlıq» zakonlaştırıyla. Tik bik «xitri» eşlängängä oxşıy. Berençedän, Rusiä häm şul uq waqıtta başqa il grajdanı da bulğannarğa bernindi taşlama yasalmıy, östenlek birelmi, alar Rusiä zakonnarı qısasında ğına yäşärgä: xärbi xezmätkä dä alınırğa, şul uq salımnarnı da tülärgä tieş bula. Yaña proyekt buença, Rusiä grajdanı bulır öçen bändä balasına 8 yıl «sınaw srogı» birelä, yäğni ul şul qadär Rusiädä yäşägän bulırğa tiyeş. Şunıñ östenä urıs telen belü mäcbüri.

Älege zakon proyektına analiz yasağannan soñ avtor mondıy näticägä kilä: dimäk, ber säyäsätçeneñ «Rusiä — urıslar öçen» dip äytep taşlawı yalğış süz bulmağan, ul kolonial' milli säyäsätneñ ber öleşe.

Radio tıñlawçılar 7 fevral' könne Rusiä Federatsiäse Däwlät Dumasında «Däwlätneñ milli säyäsäte häm massaküläm mäğlümat çaraları» digän temağa Parlament tıñlawları uzuı turında xäbärdar inde. Watanım Tatarstan gazetasınıñ 15 fevral' sanında älege tıñlawlarğa bağışlanğan Aleksandr Filippovnıñ «Säyäsi striptiz» dip atalğan külämle materialı basılıp çıqtı.

Восточный экспресс gazetası üzeneñ comğa sanında «Tatar ğasırı» digän rubrikasın çığardı. Anda «Tatar tele belgeçläre arasında berençe nomerlı xanım» iseme belän akademik Dilärä Tumaşeva belän äñgämä täqdim itelgän. Äñgämä barışında süz tatar tele, anıñ grafikası häm, nixäyät, anıñ yazmışı turında bara. Akademik Dilärä Tumaşeva bigeräk tä tatar teleneñ kiläçäge turında borçılıp söyli. Ägär tatar milläten törle waq törkemnärgä bülgäläselär,- di ul, bu - tatar teleneñ betüenä iltä torğan ber yul bulaçaq. Çönki waq xalıqlarnı beterü ciñeleräk. Ämma, bay mädäniätebezne beterep bulmıy, şuña da ul kiläçäkkä optimizm belän qarıy. Berdäm, tuplanğan häm dustanä xalıqtan da yaxşısı yuq.

Gazetanıñ şul uq sanında mädäniät akademiäseneñ ölkän uqıtuçısı Albina Numıxämmätova sotsiologik tikşerenülärneñ näticäläre kürsätkänçä, regionnarda kitap uquçılar sanı arta dip iğlan itä. Tatarstanda ber uquçığa ana telendä 2,2 kitap turı kilä ikän. Möğallimä şulay uq tatarlar küpläp yäşägän regionnardağı kitapxanälär belän elemtälärne arttıru möximlegen alğa sörä.

Uzğan atnada Mäğärif jurnalınıñ 2-nçe sanı dönya kürde. Älege jurnal respublikada aylıq jurnallar arasında iñ küp tirajlı jurnallarnıñ berse. 2002 yılnıñ berençe yartısında älege jurnalnı 22518 äbünäçe yazdırıp uqıy. Älege sanında jurnal 2002 yılda bulaçaq Bötenrusiä xalıq sanın alu uñayınnan Tatarstan Respublikası Däwlät Sovetınıñ tatar xalqına häm Rusiä Federatsiäse Prezidentı, Rusiä Xökümäte Räise, Rusiä Federatsiäse Federal' Cıyılışı, Däwlät Duması räise isemnärenä möräcäğäte näşer itelgän. Jurnalda şulay uq Bötendönya tatar kongressı Başqarma komitetı räise İndus Tahirovnıñ «Tele barnıñ – ile bar» (Yäki dönyadağı tatar yäşlärenä zur ömetlär) dip isemlängän külämle mäqäläse urın alğan. İndus Tahirovnıñ älege mäqäläsendä süz tatar milläte, tele, mädäniäte üseşe perspektivaları, bu yünäleştäge eştä tatar yäşläreneñ äydäp baruçılar bulırğa tiyeşlege turında bara. Şulay uq bu jurnalğa uqıtuçılar, ğalimnär, tärbiäçelär öçen genä tügel, gömümän ğadi uquçı, äti-änilär öçen tuğan tel häm ädäbiät, tarix häm tärbiä alımnarı turında şaqtıy qızıqlı, mawıqtırğıç häm faydalı yazmalar kergän.

Küzätüneñ azağında tatar telendä näşer itelä torğan gazeta häm jurnallarnıñ möxärrirlärenä möräcäğät itep, Şähri Qazan gazetasınıñ çirattağı sanında basılıp çıqqan Säyet Abdraxmanovnıñ yazmasına iğtibar itäse kilä. Yazmanıñ avtorı timer yul häm avtovokzallarda tatarça gazeta-jurnallarnıñ satılmawına aptırawın äytep yaza:

Tuğan yaqlarıñnan kitkändä alıp kitkän üz teleñdäge, tuğan yaq, anıñ xalqı tormışı turındağı gazeta-jurnallardan da qimmäträk küçtänäç yuq bit. Alar ruxıñnı kütärep, canıñnı irkäläp, zıyalılıq, sälätlekkä däşep toralar. Bezneñ bitaraflıq, üz telebez üseşenä salqın qaraw, yuğarı üsärgä omtılıp üz teleñne onıtu näticäse bu. Tatarça gazeta-jurnallarğa iğtibarnı arttırası ide.

Avtornıñ älege süzläre belän kileşäse genä qala. Gazeta-jurnallarnıñ küberäk uqıluı, alarnıñ uquçılarğa barıp ireşüe turında üz xezmätkärläre qayğırtmasa, yaxşı näticälärgä ireşü turında söyläwneñ kiräge dä yuq. Köndälek matbuğatnıñ millätebez öçen ähämiäten añlap eş itsennär ide bezneñ möxtäräm möxärrirlär.

«Azatlıq» radiosı öçen atnalıq matbuğatqa küzätüne Rawil Sakmarov äzerläde
XS
SM
MD
LG