Title News

22 fevral' könne böten dönya möselmannarı Qorban bäyrämen bilgeläp üttelär. Bu izge köndä mö’min möselmannar irtänge namaz uqırğa cıynaldılar, xac ğämälläre qılıp, qorban çaldılar. Tatarstan Respublikasında näşer itelä torğan mäğlümat çaralarında älege waqığa ayıruça möhim urın aldı häm yaqtırtıldı. Gazetalar köndälek waqığalardan häm könüzäk mäs'älälärdän dä çittä qalmadılar. Tatarstan yäşläre gazetasınıñ 19 fevral' sanında suğış çorı balası, «çabatasın stansiädä taşlap qaldırıp» Uralğa aqça eşlärgä çığıp kitkän, tormışta baytaq mixnätlär kürergä turı kilgän avtor – Tatarstannıñ Baltaç rayonınnan Färidä Şakirovanıñ «Tatarnıñ tamğası nindi?» digän bik tä ğibrätle yazması näşer itelgän. Avtor älege yazmasında millät, qatnaş nikaxta yäşägän tatarlarnıñ yazmışına qağılışlı misallar kiterä. Küpne kürgän Färidä Şakirova ğömümän tatarlar turında tübändäge fikerdä: Tatar çista-pöxtä, tırış häm ücät, eşkä çıdam buluı, tözergä-yañartırğa, tormış-könküreşen adäm rätle alıp barırğa tabiğı säläte belän ayırılıp torğan xalıq. Ämma uz millätennän çitensengän, anı yäşerergä omtılğan tatarnı añlıy almıyça baş wata. Anı iñ ğäcäplärnergäne, iñ ärnetkäne şul – ni öçen tatar balası başqa çit möxitkä elägü belän üz millätennän waz kiçä, başqalarğa yaraqlaşa başlıy? Çın faktlarğa tayanıp äytäm, urıs arasında yäşäp qalğan tatar ğailäläreneñ kübesendä şul uq xäl: tatarça söyläşü bötenläy onıtılğan, balalar iseme urısçağa köylängän, üzeneñ millät tamırı belän elemtäse özelgän. Dönya quıp arğaç, qartayğaç qına keşe üzeneñ milläten isenä töşerä, aldanıp yäşägän canı nindi olı ruxi qimmätlärne yuğaltqanın şäyläp, azmı-küpme dini ğöref-ğädätlärgä tartıla başlıy ikän ul. Udar komsomol tözeleşlärenä kitep, küpme tatar millättäşlärebez tuğan yağınnan ayırıldı, telen onıttı, ruslaşıp bette. Millätebezneñ çın asılın, anıñ iñ kürkäm sıyfatların töşenderü, milli ğorurlıqnı nığıtu, millätneñ sälätle keşelären üsterü, yäşlärgä yul açu, imanğa qaytu – menä Färidä Şaqirova fikerençä xäzer iñ töp burıçlar. Älege yazmadan soñ, qärdäşlärebez uylansın dip Watanım Tatarstan gazetasınıñ 20 fevral' sanında kiterelgän ber misal. Ul'yanovsk ölkäseneñ Приволжская правда gazetası xäbär itüençä, dip yaza gazeta, Ulyanovsk ölkäse Çardaqlı rayonında tatarlar xalıq sanı buyınça ikençe urında. Uzğan yılnıñ soñğı ayında rayon üzägendä 15 par niqaxlaşqan. Şularnıñ 7-se yarımtatar: yä kiäw, yä käläş möselman familiäle. Bu ğailälärdä tatar traditsiäläre saqlanuına ber nindi ışanıç ta yuq. Ä menä Samaranıñ «Tuğan tel» oyışması 6-nçı tapqır balalar icatı festivale uzdırğan, dip xäbär itä şul uq Watanım Tatarstan gazetası. Älege tamaşada milli uyınnar, cırlıy-cırlıy eşläw, eşli-eşli cırlawlar, mönäcätlär, qapqalı uyın, yözek salu, tabışmaqlar äyteşü, tuqmaq äyländerü kebek, küñel açu ğına tügel, tärbiä çaraları da iskä töşerelgän. Bu atnada Восточный экспресс gazetasında da şaqtıy qızıqlı mäqälälär basıldı. Mäsälän, «Ataman Spartak» isemle mäqälädä, qazaq ğäskärläreneñ genaral-mayorı Spartak Abdullinnıñ tatarlardan qazaq seber gvardiäsen oyıştıruı turında yazılğan. Spartak äfände fikerençä, qazaqlarnıñ tamırları Çıñğızxan waqıtınnan kilä häm qazaqlarnı — çın rus töşençäse dip uylaw ber dä döres tügel. Ul citäklägän seber gvardiäsendä dä tatar bulmağan familiäle keşelär küp buluına karamastan, alarnıñ şaqtıy öleşe urıslar tügel, ä isemnären alıştırğan, läkin zamanında tatar bulğan keşelär ikän. Bez — üzebezneñ Watanıbızğa häm anıñ küpmillätle xalqına xezmät itüçe qazaqlar partiäse. Bezneñ saflarda — tatarlar häm çuaşlar, başqortlar häm ruslar, tağın küp kenä millät wäkilläre bar, dip beldergän general-mayor Abdullin. Häm üzläreneñ kiläçäktä törle xaqimiät idarälärenä saylanırğa omtıluları turında xäbär itkän. Gazeta xäbärçeseneñ, ni öçen sez, irek yaratuçı keşelär, xaqimiätkä omtılasız, digän sorawına, tatar qazaqı Spartak Abdullin, bez xaqimiätkä Rusiäneñ küpmillätle xalqınıñ mänfäğätlären yaqlarğa barabız, dip cawap birgän. Восточный экспресс jurnalistları tarafınnan daimi ütkärelä torğan soraşu bu yulı keşelärneñ tamırlarına, ğailä tarixlarına bağışlanğan ide. «Sez üzegezneñ şäcärägez belän ğorurlanasızmı?» — digän sorawğa 71 protsent qazanlılar «Äyye» dip cawap birgän. Cawap birüçelärneñ 9 protsentı «Yuq», ä 20 protsentı — «Min anı belmim», — dip äytkän. Jurnalistlar fikerençä, üzläreneñ şäcäräläre belän qızıqsınuçılarnıñ sanı şundıy yuğarı bulu şaqtıy gäcäp, läkin quanıçlı xäl. 21 fevral' Xalıqara tuğan tel köne. Älege kön tellärne saqlaw häm üsterü maqsatınnan UNESCO tarafınnan iğlan itelgän. Cir şarında yäşäwçe xalıqlar 6000- nän artıq teldä aralaşa. Alarnıñ härqaysınıñ üzeneñ tarixı, ähämiäte, üzençälege bar häm härqaysı üzençä unikal'. Xalıqara tuğan tel köne uñayınnan UNESCO general' direktorı möräcäğät belän belän çıqqan. Älege möräcäğättä ber-berebezne añlarğa häm tellärebezne xörmät itärgä çaqırıla. Bu turıda 21 fevral' könne Республика Татарстан gazetası yazıp çıqqan ide. Rusiädä isä, tellärgä qarata säyäsät başqa. 14 fevral' könne Rusiä Federatsiäseneñ Däwlät Dumasında «Rusiä Federatsiäseneñ tellär turında Qanunınıñ 3 nçe matdäsenä östämälär kertü turında» «tügäräk östäl» bulıp uzdı dip xäbär itte pänceşämbe sanında Звезда Поволжья gazetası. Qaramaqqa ike proekt çığarılğan. Berençese Rusiä Federatsiäse prezidentı apparatı täqdime belän eşlänelsä, ikençesen – al'ternativ proektnı, Fändäs Säfiullin täqdim itkän. Tatarstan wäkilläre nindi yazma alfavit kiräklegen xalıqlar üzläre saylarğa tieş digän fikerne alğa sörgännär häm üz pozitsiälären yaqlağannar. Älege «tügäräk östäldä» qatnaşqan Damir İsxakov fikerençä, bu östämälär Tatarstan parlamentlarınıñ tatar yazmasın latin grafikasına küçü turında qarar qabul itelgännän soñ täqdim itelgän. Ägär bü östämälär qabul itelsä, di ğalim, ul berençe çiratta Tatarstanğa qarşı yunältelgän bulaçaq. Ämma bu säyäsät xalıqara normalar qısasına turı kilmi. Bu oçraqta respublika parlamentı bötendönya cämäğätçelegenä möräcäğät itä alaçaq. Damir İsxakov fikerençä, bu qanun proektı nigezendä tatarlarnı köçläp Rusiä mädäni-mäğrifät kiñlegendä qaldıruğa omtılış yata häm bu säyäsätne ul mädäni-tel imperializmı dip atıy. Gazetanıñ şuşı uq sanında uquçılar tarix fännäre doktorı Damir İsxaqovnıñ «tügäräk östäldäge» çığışı belän tanışa alalar. Uzğan yıl Tahir-Zöhrä gazetası «Cännät änilärneñ ayaq basqan urınında» isemle bik mäğnäle, bik cılı säxifä açıp cibärgän ide. Bu säxifädä Mintimer Şäymiev, Robert Miñnullin, Tufan Miñnullin häm başqalar üzläreneñ äniläre turında yaqtı istäleklären büleşkännär ide. Gazetanıñ soñğı sanında respublika däwlät yul xäräkäte iminlegen saqlaw xezmäte citäkçese Rifqät Miñnexanov änise Wäsiğä xanım turında söyli. Bilgele, här keşegä dä üz änise, ä anağa üz balası qäderle. Rifqät Miñnexanov ta bäxetle, tigez ğailädä tuıp üsüenä, äti-änisennän töple, yaxşı tärbiä aluına räxmätlären äytep, baş iä. Rifqät Miñnexanov enese, Tatarstan Respublikası Premyer-ministrı Röstäm Miñnexanov turında anıñ naçal'nik bulası keçkenädän bilgele buldı di häm tormışınnan ber misal kiterä: Tawdan şuğanda da, şuıp töşäbez, annan min anı tawğa tartıp mengänem isemdä. Şulay uq Tahir-Zöhrä gazetasınıñ ğınwar sanında uquçılar şağir, däwlät eşleklese Razil Wälievneñ ğailä serlären häm şağır Rawil Fäyzullin belän qızıqlı äñgämä uqıp tanışa alalar. Atnalıq mätbuğatqa küzätüneñ azağında, radiotıñlawçılarnı Tatarstan yäşläre gazetasınıñ sişämbe sanında dönya kürgän İlfaq Şihapovnıñ «Gazeta süze» dip isemlängän yazmasına iğtibar itäsem kilä. Avtor Möxämmät Mähdievneñ «Bäxilläşü» povestendä tile sanalğan kötüçe Möbäräkşä awızınnan çıqqan «Dönyada keşene iñ nıq adaştıruçı – gäzit keşeläre» digän süzlärenä iğtibar itep, uylanırğa mäcbür. Äyye, uquçı gäzeta süzlärenä ışana häm xörmät belän qarıy. Anı şunıñ öçen xäläl aqçaların tüläp yazdıra, uqıy. Gäzit xezmätkärläre uquçılarnıñ älege ışanuçanlıqları belän döres faydalanıp, alarnıñ ışanıçların ixtiram itep här yazmalarında barı tik xaq, döreslekne genä yazırğa tieş. Azatlıq radiosı öçen atnalıq matbuğatqa küzätüne Rawil Saqmarov äzerläde.