Accessibility links

Кайнар хәбәр

Title News


Yoldız İsänbät: "Färit Yarullinnıñ «Şüräle», Änwär Bakirovnıñ «Su anası» baletları, Näcip Cihanovnıñ «Altınçäç», «Cälil» operaları Yevropa säxnäsendä barırlıq äsärlär." /Şähri Qazan/

Göllär ezläp köllär arasınnan, Nik ut yota haman keşelek?!

Mädäni comğa gazetasınıñ yaña sanı şuşı ike yullıq belän açılıp kitä. Bu atna matbuğatında Ciñü köne iñ möhim tema buldı, dip äytep bula. Mädäni comğa gazetasınıñ uquçıları iñ berençe çiratta Äğzäm Cälälievneñ «Xäter kitabı» turındağı mäqäläse belän tanışa aldı. Xäzerge köndä, xäter kitabınıñ 23 tomı basılğan. Şuşı cientıqlarnıñ säyäsi repressiä qorbannarına bağışlanğan 3-nçe tomı («V», «G») çıqqan, tizdän «Z» häm «D»ğa başlanğan 4-nçe tomı da dönya kürergä tieş. «Xäter kitıbı»n daimi räweştä çığara barıp, bez Watan öçen köräştäge zur yuğaltularıbıznı üzebezneñ küñellärdä genä bulsa da qaytarırğa telibez, dip yaza anda avtor.

Şähri Qazan gazetası suğış ğarasatların kiçkän buınğa bağışlap tulı ber bit bastırıp çığardı. «Mäskäwdän -- Könyaq Prussiägä qädär…» isemle mäkälädä, mäsälän, şäfqät tutaşı bulıp eşlägän Sacidä Ğiläceva turında bäyän itelä. Mixail Apuşev «Yoldızlı yoldız» isemle xikäyäsen motouqçı Sabir Äxtämovqa bağışlıy. Ä menä tarixçı-eztabar Äxät Sadriev «Suğışnı tuqtatuğa tiñ batırlıq» digän mäqäläsendä Mixail Devyatayevnıñ totqınnan qaçuwı turında yaña mäğlümätlär belän tanıştıra.

Bu oçuçı üzeneñ 9 xärbi iptäşe belän bomba atuçı «Xeynkel»ne qulğa töşerä häm sovet ğäskärläre urnaşqan cirgä oçıp çığa. Ämmä, Devyataev äsirlektän qotılıp qına qalmıy, Sovetlar ile öçen bik tä möhim mäğlümätne dä üze belän alıp çığa. Bu xaqta mäqälädä bolay dip äytelä:

«Bilgele bulğança, suğış axırında Gitler yaña qotoçqıç qoral wäğdä itä. FAW-2 reaktiv snaryadın oçıru öçen Uzedom utrawındağı Penemyunde bazasında soñğı sınaular bara. Sınaular belän doktor Şteyngof citäkçelek itä. M.Devyataev, ul waqiğalar turında tübändägelärne iskä ala:«Bez faşistlarnıñ Ştengof oçqıçında oçqanıbıznı belmädek. Hawağa kütärelgäç, maşinanı tigezli almıyça cafa çiktem, kiräk tumblerlarnı häm rıçaglarnı ezlädem. Küräseñ, töymälärneñ bersenä basqaç, raketa start sistemasına kiterelgän. Näticädä biredäge oçqıçtan alınğan radiosignalğa qarap FAW-2 reaktiv snaryadı rampadan kütärelä…»

Äsir-oçuçı doşman qoralları urnaşqan urını turında sovet ğäskärlärenä tögäl mäğlümät birsä dä, 3 500 faşistnı yuq itärgä yärdäm itsä dä, suğış yıllarındağı qanun belän barıber irektän mäxrüm itelä. 1945 yılda tanılğan konstruktor Sergey Korolev M.Dewyatayevnı Pol'şadağı konslagerdä ezläp taba häm Uzedom utrawına çaqıra. Oçuçı birgän mäğlümätlar, sovet kosmik qalqanın tözärgä etärgeç birä, ä iñ möhime, Uzedom totqını öçençe bötendönya suğışına kirtä quyuğa zur öleş kertä, -- dip yaza Äxät Sadriev Şähri Qazan gazetasında.

Mädäni Comğa gazetasınıñ yaña sanı da suğış temasın kiñ yaqtırttı. Mäsälän, Niäz Aqmalnıñ «Ğomer buyı yazılğan xat» digän mäqäläsendä tabip Rafael Ğäynullinnıñ tarixı, anıñ ber tapqır da kürmägän ätisenä bağışlap cır yazuı turında söylänä. Aznaqay berläşterelgän şähär häm rayon Sovetı deputatı Xäkim Ğıyläcev 19 yäşendä suğışqa kitkän Nisa Xucieva turında redaksiägä cılı yazma yazıp cibärgän.

Şähri Qazan gazetasınıñ İlhamiät quşımtasında «Korablar bulıp çayqalam, Uylarım diñgezendä…» digän baş astında muzıka belgeçe, uqıtuçı, yazuçı Näqi İsänbätneñ qızı Yoldız İsänbät belän külämle interv'yu basılıp çıqtı. Şağır Rämis Äymät ütkärgän bu söyläşüdä muzıka belgeçläreneñ az buluı, muzıka tänqitneñ yuqlığı kebek problemalar kütärelä. Rämis Äymät «operanıñ sünä baruı bälki älege sänğätneñ tatar xalqı öçen bötenläy xas tügellegennän kiläder» digän sorau quya. Yoldız İsänbät bolay cawap birä:

«Tatarda opera sänğäten tudıruğa omtılış revolyutsiägä qädär ük tua. Ğayaz İsxaqi da 1902 yılda basılğan «İke yöz yıldan soñ inqıyraz» digän xezmätendä üzeneñ geroyennan tatar operaların tıñlata. 20-30 nçı yıllardağı tatar waqıtlı matbuğatında adım sayın «Qayçan tatarda opera bulır?», digän yazmalar oçrıy. Çönki bu tatar cämäğätçelegeneñ eçke ber ixtiyacı bula. Anıñ mädäni üskänlegen raslıy. Tatar xalqı opera teatrına yörgän. Rus, Yevropa operaları belän tanış bulğan. Xalıq yaratıp qabul itkän berençe tatar operaları 1925 häm 1930 yıllarda xökümät quşuı belän tugel, ä fäqät alarnı yazuçı avtorlar teläge belän barlıqqa kilgän».

Yoldız İsänbät şulay uq milli sänğätebez Yevropa säxnäsendä kürsätelmi digän sorauğa da cawap birä. Tatar muzıka sänğäte öçen qazanış, yañalıq bulğan äsärlär, Yevropa xalıqlarına qızıq bulmasqa mömkin, dip sanıy ul. Ämmä, şul uq waqıtta Yoldız İsänbät kompozitorlarnıñ milli üzençälekle äsärläre Yevropa xalqın qızıqsındırmıy qalmas dip tä isäpli. Mäsälän ul, Färit Yarullinnıñ «Şüräle», Änwär Bakirovnıñ «Su anası» baletların, Näcip Cihanovnıñ «Altınçäç», «Cälil» operaların Yevropa säxnäsendä barırlıq äsärlär rätendä atıy. Rämis Äymät Näqi İsänbät şäxesenä qağılışlı soraular da birä. Mäsälän ul, Ğasırlar awazı jurnalında Näqi İsänbätneñ repressiä yıllarında tatar yazuçılarına birgän sıyfatlaması basılğan ide. Sez anı niçek qabul ittegez?» digän mäsäläne kütärä. Yöldız İsänbätneñ cawabı mondıy:

«Zur qızıqsınu belän ätineñ ütken fikerle buluın raslawçı dokument itep, sorawığızdan äti yazğannarı belän berqädär, ä bälki bötenläy kileşmäwegez sizelä. Läkin ätineñ bu ütä kritik yazmaları, üze säyäsi zolım qorbanı bulıp törmädä ülem xökemen kötep yatqanda sledovatel' doprosta sorau quyğan öçen yazılğan. Ğomumän, alğanda, äti qaraşların añlau öçen häm döres bäyäläü öçen ul yıllardağı ädäbi tormışnı, yazuçılarnıñ üzara köräşen, ayırım ädäbiätçelärneñ qayda häm nindi maqsat belän söylägän, yazğannarın belergä kiräk. Bälki närsädäder yalğışqandır da… Ul Qazanğa -- yaña kilgän keşe».

Tormış barışında belem häm täcribä artqaç, İsänbätneñ qaraşları da üzgärgän bulğan. Anıñ qızı äytüwenä qarağanda, Camal Wälidi turındağı tänqidi süzlärenä ul söñınnan ükengän bulğan, dingä qarşı köräşüneñ döres tüğellegen dä añlağan. Ämmä, İsänbätneñ Ğälimcan İbrahimovqa qarata fikere ğömer buyı üzgärmäde, dip iskärtä äñgämädä anıñ qızı Yoldız.

Mädäni Comğa gazetasında Marsel Sälimcanovnıñ «Öç Ğaliä» isemle mäqäläse basılıp çıqqan. Ul tanılğan rejissernıñ änise Ğaliä Niğmätullinanıñ, Ğaliä Bulatovanıñ häm Ğaliä Kaybitskayanıñ istäleklärenä bağışlana. Yazmanıñ kereş öleşendä Yunıs Safiullin bu Marsel Sälimcanovnıñ iñ soñğı küñel cimeşe, dip yazğan. Yunıs Safiulin älege mäqäläne, tınılğan şäxesneñ xatirälärenä nigezlänep yazğan. İnde Marsel Sälimcanovnıñ istälegenä bağışlanğan yazma Tahir-Zöhrä gazetasınıñ Säxnä quşımtasında basılıp çıqtı. Anda anı dusları, xezmättäşläre belän bergä sürätlägän küpsanlı fotoräsemnär dä dönya kürde.

Gazetada «Näwrüz moñnarı» digän muzıka festivale, Tinçurn isemendäge teatrnıñ İjau tamaşaçıları aldında çığış yasawı, Musa Cälil isemendäge opera teatrınıñ soñğı waqıtta säxnäläştergän äsärläre xaqında da bäyälämälär basıldı. Teatr belgeçe Daniä Gıymranova Säxnä digän quşımtanıñ barlıqqa kilüwen — küptän kötelgän zur waqiğa, dip atıy. Häm ul Säxnä kiläçäktä qalın jurnal statusında çığa başlasın ide, digän teläk tä äytä.

Matbuğat küzätüeneñ axırında Время и деньги gazetasında dönya kürgän ber äñgämä belän tanıştırasım kilä. Küptän tügel, Rusiäneñ sälätle balaları programması qısalarında, Rusiä Prezidentı Vladimr Putin törle ölkälärdäge talantlarğa iä malay-qızlar belän oçraştı. Älege oçraşuda, rus telen bik yaqşı däräcädä belgän Qazan universitetı talibäse Lena Vaxromova da qatnaşqan. Gazeta xäbärçese bu qıznı ezläp tapqan häm Rusiä Prezidentı belän qorğan äñgämä turında tulıraq söylärgä ütengän. Lena Vaxromova tübändägelärne söylägän:

«Tatarstannan kilgängä kürä, miña tatar telen uqıtu temasın kütärergä kiñäş ittelär. Oçraşu aldınnan Prezident administratsiäsendä söyläşülär ütkärelde. Ämmä, çığışlar aldan yazılmadı. Miña birelgän ike minut eçendä, min Rusiä Prezidentına ike telne öyränüebez turında, monıñ kiräkle eş ikäne turında söylädem. Tatar telen uqımağan ölkän buınnıñ xäle otışlı tügel bit. Tatar telen belmäü uñışqa ireşügä qomaçaularga mömkin, ämmä minem uylawımça bu -- ğädel tügel», - dip söylägän bulğan Tatarstannan kilgän sälätle qız.

Rusiä Prezidentı aña cawap qaytarğan. Misal itep ul küpmillätle Dağıstannı kitergän. Vladimir Putin äytüwençä, anda urıs tele millätara aralışu telenä äylängän. Nindi dä bulsa milli telne belmäü, icadi üseşkä kirtä bulmasqa tieş, dip beldergän Rusiä Prezidentı. Время и деньги gazetası bu waqiğağa üz añlatmasın birä. Dağıstanda wäzğıät ber törle, ä ike töp milli törkem yäşägän Tatarstanda — bötenläy başqa törle, dip yaza gazeta. Xäbärçe Sufiä Sayganova, suverenlıqqa un yıl tuluına qaramastan, şuşı waqıt däwamında da tatar telen näticäle itep öyrätergä, böten xalıq öçen ğadi häm tüläüsez räweştä uqıtunı oyıştırmadılar. Tatar telen uqıtu -- säyäsi problema bulıp qaldı, digän näticä çığardı Время и деньги gazetası. Bu yazmağa cawap birüçelär bulırmı, yuqmı - anısın kiläse atnanıñ matbuğat küzätüennän belerbez.

Matbuğat küzätüen Azatlıq radiosı öçen Bikä Timerova äzerläde
XS
SM
MD
LG