Accessibility links

Кайнар хәбәр

Title News


Robert Miñnullin: «Bez Konstitutsiäneñ yaña redaksiäsenä Rusiä belän wäkälätlärne büleşü turındağı Şartnamäne töp nigez itep aldıq. Döresen äytkändä, bu Rusiä Konstitutsiäsenä turı kilmi. Bez monı yaxşı beläbez. 1994 yıldan ike aradağı mönäsäbätlär näq menä şuşı Şartnamägä nigezlänep alıp barıldı. Häm bez bu yünäleştän taypılmasqa uylıybız. Prezidentnıñ da, spikernıñ da bu xaqta berniçä tapqır äytkännäre bar. Rusiädä häm Tatarstandağı xällär küzgä kürenep üzgärä, şunlıqtan Şartnamägä tözätmälär kertü zarurlığı da tabiği. Tatarstannıñ häm tatar xalqınıñ mänfäğätlären yaqlap, Şartnamäne üzebezneñ faydağa yañartırbız, dip uylıym». (Mädäni Comğa)

Äle ber genä mäxkämä eşeneñ dä mondıy şaw-şu kiterep çığarğanı bulmağandır. Möselman tatar qızları pasportqa päräncä kiep töşärgä teli, dip yazıp çıqtı bu atnada Известия ğäzite. Bu xaqta yazmağan İnternet çarası, respublika häm Qazan gäzite bulmadı kebek. Yawlıq kigän qızlarnıñ fotosürätläre ber mizgel eçendä populyarlaşıp kitte. Eş şunda, möselman xatın-qızları yawlıqların sala almıy, çönki bu islam qanunına qarşı kilä. Ä eçke eşlär ministrlığı alarnı bolay kileş pasporttağı fotoğa bastırırğa telämi, çönki monısı dönyawi qanunnı boza. Qazandağı möselmannarnıñ xatın-qızlar oyışması mäxkämägä möräcäğät itärgä buldı. Mäğlümät çaraları bäxästä qatnaşqan ike tarafnıñ da qaraşları belän tanıştırıp kilde. Möselman xatın-qızlar isemennän Älmira Ädiätullina çığış yasap kilde. Ğömümän, möselman xatın-qızlarnıñ qaraşların Восточный экспресс gäzite çağıldırdı. «Şunısı qızıq, «urıs» regionnarında bu mäs’älä ciñelräk xäl itelä. Mäsälän, Yekaterinbur häm Semberdä. Anda xidjab kiep töşkän fotonı, pasportqa yabıştıralar. Küptän tügel, Äzerbäycanda 200 möselman xatın-qız, şuşı uq qanunğa qarşılıq yözennän, respublika watandaşlığınnan baş tarqan. Bu mäs’älä däwlät däräcäsendä xäl itelergä tieş. Duma deputatı Flürä Ziätdinova, möselmannarnı parlamentta yaqlap çığarğa teläsä dä, bu eşneñ barıp çığuına ömet az. Dumanıñ «milli» eşlärne ni däräcädä yaratqanın barıbız da belä». - dip yazdı Восточный экспресс gäzite. Pasport-viza xezmäte citäkçese Galina Färxetdinova, qayçan qanun üzgärtelä, şunda möselman xatın-qızlarnıñ fotosürätlären yawlıqlı kileş yabıştıra başlıybız, di. Bäxäsneñ Qazan mäxkämäsendä genä xäl itelüenä ışanmağan möselmannar oyışması citäkçese Älmira Ädiätullina, xalıqara xoquq yaqlaw oyışmalarına möräcäğät itärgä uylıy. Möselmannar teması atna matbuğatında başqa yünäleştä dä däwam itelde. Tatarstan möftieneñ urınbasarı Wäliulla Yaqub Watanım Tatarstan gäzitendä basılğan mäqäläsendä Amerika möselmannarı yanına säfäre turında söyli. Wäliulla äfände anda Rusiä möselmannarınnan torğan wäkilçelek belän Quşma Ştatlar Däwlät Departamentınıñ mäğärif häm mädäniät eşläre byurosında, İslam Mönäsäbätläre Şurasında, Amerika Möselmannarı Berlegendä häm başqa oyışmalarda bulğan. Amerika Möselman sovetında qunaqlar Näcip Şakir bäy häm Zölfiä Qadır belän oçraşqan. Yazmanıñ avtorı Wäliulla Yaqubnı möselmannarnıñ häm mäçetlärneñ sanı artuı ğäcäpkä qaldırğan. Äytik, 1967 yılda Quşma Ştatlarda altı mäçet häm 100 meñ möselman bulsa, xäzer inde mäçetlärneñ sanı ike meñnän artıp kitkän. Andağı möselmannarnıñ eş-ğämälläre turında Wäliulla xäzrät bolay di: «Şakir bäy xäzerge Papa John Paul II-neñ, möselmannarğa ixtiram yözennän uzğan Ramazan ayında ber kön uraza totarğa çaqırıp katoliklarğa möräcäğät itkänen äytep kitte. Armiädä imamnar xezmät itä, alar dini ğibädätlär, comğa namazları oyıştıra, Pentagonnan xezmät xaqı ala. Alarnıñ qayseberläre inde mayor däräcäsenä citkän. Ägär möselmannar ere däwlät türäläre däräcäsenä citä ikän, Qör’än totıp ant itä. Mäsälän, Sälamätlek saqlaw fondı direktorı - möselman, üz wazıyfasına kereşkändä Qör’än totıp ant birgän. Bıyıl AQŞta berençe märtäbä möselmannarnı ğäräpçä ğäyet belän qotlağan räsmi poçta markası çığarılğan». Möfti urınbasarı Wäliulla Yaqub, şulay uq, ber qızıqlı fakt turında da xäbär itä. Kapitoliyda daimi räweştä comğa namazları ütkärelä ikän. Här comğada biredä eşläp ğibädät qılırğa teläge bulğannarğa bina birelä. Bernindi möselman xakimiäte vertikale yuq biredä, fäqät kiñäşläşü şurası räweşendäge gorizontal' strukturalar ğına bar. Amerikada islam cämäğätçelege bik tiz üsä bara häm alarnıñ säyäsi tä'sire dä arta bara, dip yaza Watanım Tatarstan gäzitendä Wäliulla Yaqub. Amerikadan qabat Tatarstanğa äylenep qaytıq. Matbuğatta bu atnada xalıq sanın alu turında yazmalar daimi räweştä basılıp kilde. Şähri Qazan gäziteneñ «Millät yazmışı» säxifäse tulısı belän diärlek xalıq sanın aluğa bağışlandı. Xämzä Bädretdinov «Tarqatuçılarnı ezläw» saflarnı qaqşata» digän yazmasında Tömän-Qazan arasındağı añlaşılmawçanlıqqa tuqtala. Avtor anda Qazan häm Seber tatarlarınıñ üzara mönäsäbätläre, seberlelärneñ xalıq sanın alğanda ayırım pozitsiädä torırğa isäpli başlawnıñ säbäplären kiterä. Bigräk tä, Tömän däwlät universitetı professorı, filologiä doktorı Xänisä Alişinanıñ xezmätlären tatar tarixınıñ ber öleşe itep qaraw xäyerle. Çönki millät yäşäyeşe arabızdan «tarqatuçılar» ezläwgä tügel, yılyazmalarıbıznı terkäwçelärne danlap, saflar bergälegen nığıtuğa moxtac, dip sanıy avtor. Şuşında uq Seber tatarların öyränüçe ğalimnärneñ möräcäğäte basılıp çıqtı. Anda cämäğät eşleklelärebez «qom börtegenä äwerelmäs öçen» millättäşlärbezne xalıq sanın alğanda tatarlar bulıp kenä terkälergä çaqıra. Cäyğe çellä arqasında, zur säyäsi mäs’älälär bu atnada iğtibar üzägennän çıqsa da, bu könnärdä matbuğatta ara-tirä qızıqlı fikerlär kürenep kitte. Mäsälän, Mädäni Comğa gäzitendä Däwlät Şurası räise urınbasarı Robert Miñnullin belän äñgämä basılıp çıqtı. İntervyu säyäsi sezonnıñ betüe häm deputatlarnıñ yalğa taraluı aldınnan näticälär bilgeläw maqsatı belän oyıştırılğan. Robert Miñnullin anda ütkän yartı yıllıqnıñ, başqa yıllar belän çağıştırğanda, awırraq buluın iskärtep uza. Çönki bıyıl bik möhim mäs’älä qaraldı, Konstitutsiägä üzgäreşlär kertelde. Bu psixologik yaqtan da, moral' yaqtan da bik awır buldı, di Robert äfände. Xäbärçe Äğzäm Fäyzraxmanov aña şartnamägä üzgärtülär kertü turında soraw birä. Robert Miñnullinnıñ cawabı mondıy: «Bez Konstitutsiäneñ yaña redaksiäsenä Rusiä belän wäkälätlärne büleşü turındağı Şartnamäne töp nigez itep aldıq. Döresen äytkändä, bu Rusiä Konstitutsiäsenä turı kilmi. Bez monı yaxşı beläbez. 1994 yıldan ike aradağı mönäsäbätlär näq menä şuşı Şartnamägä nigezlänep alıp barıldı. Häm bez bu yünäleştän taypılmasqa uylıybız. Prezidentnıñ da, spikernıñ da bu xaqta berniçä tapqır äytkännäre bar. Rusiädä häm Tatarstandağı xällär küzgä kürenep üzgärä, şunlıqtan Şartnamägä tözätmälär kertü zarurlığı da tabiği. Tatarstannıñ häm tatar xalqınıñ mänfäğätlären yaqlap, Şartnamäne üzebezneñ faydağa yañartırbız, dip uylıym». Robert Miñnullin anda, şulay uq, parlamentnıñ çınlıqta cäy könne dä yal itmäwe xaqında da xäbär itä. Şartnamägä üzgäreşlär xaqında söyläşülär ale dä däwam itä. Şuña kürä, deputatlar yaqın arada cäyge yalların taşlap, zur säyäsi mäs’älägä kerep çumarğa mömkin. Şul uq, Mädäni Comğa gäzitendä çığış yasağan iqtisad fännäre doktorı Qasim Yosıpov däwlätçelek häm milli mäs’äläneñ ikençe yağın kütärep çığa. Avtor milli moñnar häm cırçılar turında yaza. Häm urıs cırları yazmışı bezneñ öçen dä ğibrätle dip, alarnı misal itep kiterä. «Urıs cırları yazmışı - bezneñ öçen ğibrätle misal. Alarnıñ xalıq cırları xäzer prestij öçen genä, urıslıqnı isbatlarğa kiräk bulğanda ğına cırlana. Ä populyar cırçılarnıñ kübese, üz tabiğäten, üz moxiten yuğaltıp, Kavkaz, çegän, negr alımnarı belän suğarılğan cırlardan ğibärät. Xalıq cırlarınnan ayırılsaq, bezne dä şuşı yazmış kötä. Möstäqil däwläte bulmağan tatar xalqı öçen bu protsessnıñ ikelätä-öçlätä tizräk ağuı ixtimal». Avtor xalıq cırlarına kübräk iğtibar birergä çaqıra. Cır sänğäte hönärennän yıraq bulsa da, bu yazmasın Qasim Yosıpov küñel türennän çıqqan fikerlär dip täqdim itä. Küpçelek gäzitlär bu atnada Qazanğa kilgän tatar yäşläre turında bik teläp yazdı. Dönya buylap sibelgän tatarlarnıñ ulları häm qızları fotosürätläre gäzitlärneñ tışlıq bitlären bizäp tordı. «Yäşlärne cıyğan könnär» dip yazdı Tatar yäşläre könnäre turında Şähri Qazan gäzite. Республика Татарстан isä bu xaqta «Qazan böten tatar öçen - üz märkäze» dip xäbär itte. Jurnalistlar şuşı yäşlärneñ kübeseneñ urıs telle buluına iğtibar itä. Ämma, alarnıñ milli añnarı yuq, dip ber genä gäzit tä äytä almıy. Восточный экспресс, mäsälän, bu xaqta bolay yazdı: Tatar yäşläre «Scorpions»nı da, «Çay v dvoyom» törkemen dä, Salawat cırların da yaratıp tıñlıy. Qazanda cıyılğan yäşlärneñ hämmäse ber-bersennän nıq ayırıla. Ämma, barısınıñ da, üzeneñ telen, mädäniäten belgän çın tatar bulası kilä. Tatar yäşläre könnäre alarğa şundıy ömet birä. Tatar yäşläre könnäre, urıs moxitendä yäşägän tatar yegetläre häm qızları turında gäzitlär alğa taba da yazar äle. Bezneñ radiobızda da bu xaqta maxsus tapşırular bulır. Bu xaqta mäğlümätle bulır öçen daimi räweştä «Azatlıq» radiosın tıñlap barırğa kiräk. Matbuğat küzätüen Bikä Timerova äzerläde.
XS
SM
MD
LG