Awıl xalqı öçen xäzer uraq öste bulsa, şähärdä yäşäwçelär öçen — cäyge yal waqıtları. Watanım Tatarstan gäziteneñ comğa sanı «İgençe töşte uraqqa, waqıt kötmi, sınatma» digän şiğär belän açılıp kitä. Ğomumän tatar gäzitläre, uñış cıyu, awıl xucalığı torışı xaqında urıs telle matbuğatqa qarağanda kübräk yazalar. Bu urıs häm tatar telle gäzitlär arasındağı ayırmalarnıñ berse. Ä menä bu atnada böten mäğlümät çaraların berläşterüçe xäbär buldı. Ul da bulsa - Avtouzışlar häm anda ike tuğan Şäymievlärneñ, xökümät citäkçese Röstäm Miñnexanovnıñ qatnaşuı. Böten gäzitlär Radik häm Ayrat Şäymievlärneñ häm başqa tanılğan şäxeslärneñ fotosürätlären bastırıp çığardı. Elek sport mäs’äläläre belän bik uk qızıqsınmağan Mädäni comğa gäzite dä berençe bitkä «Üz üzeñne ciñep kenä, Cilep bula cillärdäy» digän yazu astında avtouzışlarnıñ ber törendä ciñgän Ayrat Şäymievneñ räsemen bastırdı. Sport kiemnären kigän yuğarı citäqçelekneñ häm yañğıraşlı familiäle millättäşlärebezneñ gäzit bitlärennän töşmäwe — bu atna üzençälege buldı dip äytep bula.
Matbuğatta, älbättä, başqa temalar da yaktırtılap kilde. Xäzer iñ qızıqlı mäqälälärgä, fikerlärgä ayırım tuqtalıp kitik.
Watanım Tatarstan gäzitendä Penza mişärläre turındağı mäqäläneñ ikençe öleşe basılıp çıqtı. İqtisad temaların yaqtırtuçı İlsöyär Xäyrullinanı Äläzän awılı eşmäkärläreneñ eşçänlege ğäcäpkä qaldırğan. Alar itne, sötne satu belän genä çiklänmi, aşamlıqlarnı eşkärtep xättä çit illärgä dä ozata bara.
«Äläzän öçen çit illär belän eşläw yañalıq tügel. Mondağı maxsus sexta kipterelgän suğannı Almaniä, Hollandiä häm Yaponiädä genä tügel, NATO-nıñ su astı köymälärendä dä çäynilär. Azıq-tölek eksportı buyınça xalıqara bäygelärdä qatnaşıp, äläzänlelär İzraildä «Altın başaq» bülägen otqan bulsa, xalıqara «Altın klişe»ğa layık bulu turındağı sertifikatları 1997 yıldan Parij Luvrında elenep tora. Mondıy klişenıñ närsägä kirägen töşenmägännärgä citkerik: älege sertifikat belän birelgän 3 600 marka öslegenä şul klişe suğılğan produksiä - suğan, kişer, yasmıq partiäläre - çit il çigen ütkändä eksport poşlinasınnan azat itelä ikän». - dip yaza İlsöyär Xäyrullina Watanım Tatarstan gäzitendä. Şağır Renat Xaris ta älege säyäxät turında üz fikeren äytä: «Tatarnıñ nindilegen küräseñ kilsä, Qazanğa kil. Tatarnıñ nindi bulırğa tieşlegen küräseñ kilsä, Äläzängä bar». Bu oçraqta süz iqtisadıy tormış turında bara. Ä ruxiät turında, mäğlümat almaşu xaqında fiker yörtkändä, biredäge tatarlarnıñ Tatarstan häm tatar dönyası belän elemtäläre naçar buluın, tatar kitaplarınıñ citmäwen häm «Yaktaş» tatar gäziteneñ yabuluın küräbez. Tatarstannan däräcäle qunaqlar bulıp kitkännän soñ, Penza tatarlarınıñ da ruxi çişmäläre sawığıp kitär, digän ömetlär belderä gäzit. Penza tatarların ğına tügel, böten millätne borçıy torğan problemalar xaqında da Watanım Tatarstan gäzite ber yazma urnaştırdı. Anda Bötendönya tatar kongressı başqarma komitetı räise İndus Tahirov öçençe kongressqa ezerlek xaqındağı sorawlarğa cawap birgän. «Maqsatıbız - tatarnı dönyağa tanıtu» dip isemlängän yazmada İndus Tahirov ikençe kongresstan soñ uzğan yıllarda qılğan gämällär, elemtälär urnaştıru, küçmä utırışlar ütkärü, Rusiä töbäkläre citäkçelärenä tatar problemaların citkerü, tatar mäktäplären açu problemaları xaqında söylägän. Ägär dä Sember yaklarında ber genä dä tatar mäktäbe bulmasa, Saratov şähäre bu yaqtan başqalarğa ürnäk bulıp tora. Ämma Samar ölkäseneñ Tolyatti şähärendä häm Perm ölkäsendä dä tatar mäktäplären açuda şaqtıy qiınlıqlar tua. Bu xaqta İndus Tahirov bolay di:
«Bu mäs’äläne üñışlı xäl itä almawnıñ töp probleması şunda – ata-analar belän tieşle eş alıp bara almıybız. Qayber töbäklärdä turıdan-turı:«Bezgä tatar tele kiräkmi» - diüçelär dä bar. Ata-analarğa şunı añlatırğa tırışabız:« Bügen tel kiräkmi disäk, irtägä millät bötenläy yuqqa çığa - sez şunı telisezme?» - dibez. Töp burıç – äti-änilärebez bezne niçek tatar itep yaratqan, şunı balalarıbızğa da qaldırırğa. Bez kiläçäk buınğa telebezne, ğöref-ğädätlärebezne birep qaldırırğa tieş. Ä bu, iñ berençe, ğailädä eşlänä. Menä şuşı burıçnı ütäsäk, bez maqsatqa ireşkän bulabız. Ägär şundıy ğailälär küp ikän mäktäplär dä açıp bula.» - dip fikerläre belän urtaqlaşqan anda Bötendönya Tatar Kongressı başqarma komitetı räise İndus Tahirov. Tatarstan yäşläre gäzitendä Mirğazian Yunısnıñ “Tatarnıñ mäñgelek yortı” digän yazması basılıp çıqtı. «İdel» jurnalında basılğan Rkail Zäydullanıñ «Tatar ziratı» digän yazmasın uqığannan soñ, Mirğazian Yunıs ta bu xaqta üz fikerläre belän urtaqlaşırğa bulğan. Törle illärdä, törle millät wäkillärendä qunaqta bulıp, avtor cirle ziratlarnı qarap yöri torğan bulğan. Qırımda mäsälän, tarixi urınnarda tatar ezlären çistartqan bulsalar, avtor qufi yazulı märmär taşlarnı tapqan bulğan. Qayda disezme? Bädräftä. İçkeriä cirenä barğaç, waynaxlarnıñ qäberlären qararğa teläsä dä, sörgendä waqıtta alarnıñ ziratları tar-mar itelgänen belgän. Annan soñ ul tatar ziratlarınıñ xälenä iğtibar itä.
«Tatar ziratlarındağı iñ ayanıç küreneş - tatar isemnären ölkän abzıqaylarıbıznıñ orfoepiäsenä yaraştırıp cimergän kileş qäber taşına yazıp quyu. Urıslaşu epidemiäse çibär qızlarıbıznı urıs tüşägenä söyri. Bu da az toyıla millätne yuqqa çığarırğa qorılğan strategik plannı ğämälgä aşıruçılarğa. İnde urıslaşu ziratlarıbızğa da kerep, anda xuca bulıp yöri başladı.» Mirğaziän Yunısnıñ fikerençä, qäber yazularınıñ döreslege, ütä dä möhim problema. Qäber taşlarındağı yazularnı yä uqıtuçılar, yä ülüne terkäwçe oyışmanıñ bülege xezmätkäre, yä mullalar tikşerergä tieş, di ul. «Zirat - tormışnıñ däwamı» digän ber aqıl iyäseneñ fikeren iskä alıp, avtor, zirat ul - mädäniät üseşeneñ däräcäsen bilgeli, adäm balasınıñ tormışı iñ qimmätle närsä ikänen kürsätüçe humanistik akt, dip tä äytä. Latin grafikasın kertü xaqında da fiker alışular buldı bu atnada. Şähri Qazan gäzite «millät yazmışı» säxifäsendä ütkän yılnı Российская газетада basılğan latinğa qarşı yunälgän mäqäläne urnaştırdı. Звезда Поволжья gäzitendä, şul uk temağa qarağan, Fändäs Safiullinnıñ «Millät berdämlegeneñ etnomädäni häm säyäsi yaqları» digän fänni konfernsiädä yasağan çığışınıñ ber öleşe basılıp çıqtı. Gäzittä, şulay uq, Başqortostan tatarları problemalarına bağışlanğan yazmalar da bar. «Başqortostan tatarlarınıñ ikençe qorıltayı» digän säxifädä «Başinform» agentlıgınnan alınğan xäbärlär basıldı. Liliä Zinova yazmalarında süz Başqortostan tatarlarınıñ äybät yäşäwe turında bara, Tatar kongressınıñ cirle bülege citäkçese Eduard Xämitov xäbärçeneñ sorawlarına cawap birep, bu fikerne qüätli. Milli tormışnı canlandıru häm üsterü öçen eşläğän eşlärne kürmäw ğadelsez bulır ide digän süzlär äytä. Bu könnärdä İdel jurnalınıñ yaña sanı basılıp çıqtı. Anda Räfiq Şäräfievnıñ «Kiçermäslär bezne, kiçermäslär» digän yazması basılıp çıqqan. Ul anda şäcärälär tözü, üz toqımıñnı belü kiräklege xaqında yaza. Şulay uq bu sanda İdelneñ elekke baş möxärrire Fäiz Zölkärnäy isemendäge büläkne tapşıru tantanası xaqında mäğlümat häm büläkkä layıq bulğan avtorlarnıñ isemnäre dä basıldı. Bıyıl bu büläkkä Fatix Mösäğit häm Sibğät Xäkim belän äñgämäläre öçen Rabit Batulla layıq bulğan. Şulay uq, jurnalda «Zäydulla qalançası» säxifäsen alıp barğan öçen Rkail Zäydulla da büläklängän. Tarixçı Aydar Xäyretdinov ta «millät ataları» säxifäsen alıp barğan öçen Fäiz Zölkärnäy bülägenä layıq bulğan. Şul uq sanda Aydar Xäyretdinovnıñ «Sataşu» digän yazması da basılıp çıqtı. Ul yoldıznamälär, törle bağuçılıq, aq yäki qara magiä, ekstrasenslar, däwalaw seansları turında yaza. Annan ber özek:
«Mesken tatar balası qayda ğına yuq xäzer: «Beloye bratstvo»da da ul, «Krayeugol'nıy kamen’»da da ul yalantäpi yöri, «Xare krişna» dip tä qıçqırıp yöri ul, baxay yäki äxmädiädä dä ul! Nindi ğafillek wä nindi nadanlıq! İnde okkul'tizm belän şöğellänüçe maxsus oyışmalar da barlıqqa kilde. Tatarçasın belmibez, bezdä alar yuq, bulmas dip tä ışanabız, inşalla, urısçasın ğına yazabız : «Assotsiatsia «ekologia nepoznannoğo», Mejdunarodnıy institut kosmiçeskoy antropologii h.b.» Yazmanıñ avtorı Aydar Xäyretdinov adaşqan millättäşlärebezne islamğa, millätneñ asılına qaytırğa öndi. Bu mäqäläne icat itüçe bäxäskä çaqıra, anıñ belän fiker alışırğa teläwçelär bulırmı-yuqmı kiläse atna matbuğatı küräster. Bikä Timerova.
«Äläzän öçen çit illär belän eşläw yañalıq tügel. Mondağı maxsus sexta kipterelgän suğannı Almaniä, Hollandiä häm Yaponiädä genä tügel, NATO-nıñ su astı köymälärendä dä çäynilär. Azıq-tölek eksportı buyınça xalıqara bäygelärdä qatnaşıp, äläzänlelär İzraildä «Altın başaq» bülägen otqan bulsa, xalıqara «Altın klişe»ğa layık bulu turındağı sertifikatları 1997 yıldan Parij Luvrında elenep tora. Mondıy klişenıñ närsägä kirägen töşenmägännärgä citkerik: älege sertifikat belän birelgän 3 600 marka öslegenä şul klişe suğılğan produksiä - suğan, kişer, yasmıq partiäläre - çit il çigen ütkändä eksport poşlinasınnan azat itelä ikän». - dip yaza İlsöyär Xäyrullina Watanım Tatarstan gäzitendä. Şağır Renat Xaris ta älege säyäxät turında üz fikeren äytä: «Tatarnıñ nindilegen küräseñ kilsä, Qazanğa kil. Tatarnıñ nindi bulırğa tieşlegen küräseñ kilsä, Äläzängä bar». Bu oçraqta süz iqtisadıy tormış turında bara. Ä ruxiät turında, mäğlümat almaşu xaqında fiker yörtkändä, biredäge tatarlarnıñ Tatarstan häm tatar dönyası belän elemtäläre naçar buluın, tatar kitaplarınıñ citmäwen häm «Yaktaş» tatar gäziteneñ yabuluın küräbez. Tatarstannan däräcäle qunaqlar bulıp kitkännän soñ, Penza tatarlarınıñ da ruxi çişmäläre sawığıp kitär, digän ömetlär belderä gäzit. Penza tatarların ğına tügel, böten millätne borçıy torğan problemalar xaqında da Watanım Tatarstan gäzite ber yazma urnaştırdı. Anda Bötendönya tatar kongressı başqarma komitetı räise İndus Tahirov öçençe kongressqa ezerlek xaqındağı sorawlarğa cawap birgän. «Maqsatıbız - tatarnı dönyağa tanıtu» dip isemlängän yazmada İndus Tahirov ikençe kongresstan soñ uzğan yıllarda qılğan gämällär, elemtälär urnaştıru, küçmä utırışlar ütkärü, Rusiä töbäkläre citäkçelärenä tatar problemaların citkerü, tatar mäktäplären açu problemaları xaqında söylägän. Ägär dä Sember yaklarında ber genä dä tatar mäktäbe bulmasa, Saratov şähäre bu yaqtan başqalarğa ürnäk bulıp tora. Ämma Samar ölkäseneñ Tolyatti şähärendä häm Perm ölkäsendä dä tatar mäktäplären açuda şaqtıy qiınlıqlar tua. Bu xaqta İndus Tahirov bolay di:
«Bu mäs’äläne üñışlı xäl itä almawnıñ töp probleması şunda – ata-analar belän tieşle eş alıp bara almıybız. Qayber töbäklärdä turıdan-turı:«Bezgä tatar tele kiräkmi» - diüçelär dä bar. Ata-analarğa şunı añlatırğa tırışabız:« Bügen tel kiräkmi disäk, irtägä millät bötenläy yuqqa çığa - sez şunı telisezme?» - dibez. Töp burıç – äti-änilärebez bezne niçek tatar itep yaratqan, şunı balalarıbızğa da qaldırırğa. Bez kiläçäk buınğa telebezne, ğöref-ğädätlärebezne birep qaldırırğa tieş. Ä bu, iñ berençe, ğailädä eşlänä. Menä şuşı burıçnı ütäsäk, bez maqsatqa ireşkän bulabız. Ägär şundıy ğailälär küp ikän mäktäplär dä açıp bula.» - dip fikerläre belän urtaqlaşqan anda Bötendönya Tatar Kongressı başqarma komitetı räise İndus Tahirov. Tatarstan yäşläre gäzitendä Mirğazian Yunısnıñ “Tatarnıñ mäñgelek yortı” digän yazması basılıp çıqtı. «İdel» jurnalında basılğan Rkail Zäydullanıñ «Tatar ziratı» digän yazmasın uqığannan soñ, Mirğazian Yunıs ta bu xaqta üz fikerläre belän urtaqlaşırğa bulğan. Törle illärdä, törle millät wäkillärendä qunaqta bulıp, avtor cirle ziratlarnı qarap yöri torğan bulğan. Qırımda mäsälän, tarixi urınnarda tatar ezlären çistartqan bulsalar, avtor qufi yazulı märmär taşlarnı tapqan bulğan. Qayda disezme? Bädräftä. İçkeriä cirenä barğaç, waynaxlarnıñ qäberlären qararğa teläsä dä, sörgendä waqıtta alarnıñ ziratları tar-mar itelgänen belgän. Annan soñ ul tatar ziratlarınıñ xälenä iğtibar itä.
«Tatar ziratlarındağı iñ ayanıç küreneş - tatar isemnären ölkän abzıqaylarıbıznıñ orfoepiäsenä yaraştırıp cimergän kileş qäber taşına yazıp quyu. Urıslaşu epidemiäse çibär qızlarıbıznı urıs tüşägenä söyri. Bu da az toyıla millätne yuqqa çığarırğa qorılğan strategik plannı ğämälgä aşıruçılarğa. İnde urıslaşu ziratlarıbızğa da kerep, anda xuca bulıp yöri başladı.» Mirğaziän Yunısnıñ fikerençä, qäber yazularınıñ döreslege, ütä dä möhim problema. Qäber taşlarındağı yazularnı yä uqıtuçılar, yä ülüne terkäwçe oyışmanıñ bülege xezmätkäre, yä mullalar tikşerergä tieş, di ul. «Zirat - tormışnıñ däwamı» digän ber aqıl iyäseneñ fikeren iskä alıp, avtor, zirat ul - mädäniät üseşeneñ däräcäsen bilgeli, adäm balasınıñ tormışı iñ qimmätle närsä ikänen kürsätüçe humanistik akt, dip tä äytä. Latin grafikasın kertü xaqında da fiker alışular buldı bu atnada. Şähri Qazan gäzite «millät yazmışı» säxifäsendä ütkän yılnı Российская газетада basılğan latinğa qarşı yunälgän mäqäläne urnaştırdı. Звезда Поволжья gäzitendä, şul uk temağa qarağan, Fändäs Safiullinnıñ «Millät berdämlegeneñ etnomädäni häm säyäsi yaqları» digän fänni konfernsiädä yasağan çığışınıñ ber öleşe basılıp çıqtı. Gäzittä, şulay uq, Başqortostan tatarları problemalarına bağışlanğan yazmalar da bar. «Başqortostan tatarlarınıñ ikençe qorıltayı» digän säxifädä «Başinform» agentlıgınnan alınğan xäbärlär basıldı. Liliä Zinova yazmalarında süz Başqortostan tatarlarınıñ äybät yäşäwe turında bara, Tatar kongressınıñ cirle bülege citäkçese Eduard Xämitov xäbärçeneñ sorawlarına cawap birep, bu fikerne qüätli. Milli tormışnı canlandıru häm üsterü öçen eşläğän eşlärne kürmäw ğadelsez bulır ide digän süzlär äytä. Bu könnärdä İdel jurnalınıñ yaña sanı basılıp çıqtı. Anda Räfiq Şäräfievnıñ «Kiçermäslär bezne, kiçermäslär» digän yazması basılıp çıqqan. Ul anda şäcärälär tözü, üz toqımıñnı belü kiräklege xaqında yaza. Şulay uq bu sanda İdelneñ elekke baş möxärrire Fäiz Zölkärnäy isemendäge büläkne tapşıru tantanası xaqında mäğlümat häm büläkkä layıq bulğan avtorlarnıñ isemnäre dä basıldı. Bıyıl bu büläkkä Fatix Mösäğit häm Sibğät Xäkim belän äñgämäläre öçen Rabit Batulla layıq bulğan. Şulay uq, jurnalda «Zäydulla qalançası» säxifäsen alıp barğan öçen Rkail Zäydulla da büläklängän. Tarixçı Aydar Xäyretdinov ta «millät ataları» säxifäsen alıp barğan öçen Fäiz Zölkärnäy bülägenä layıq bulğan. Şul uq sanda Aydar Xäyretdinovnıñ «Sataşu» digän yazması da basılıp çıqtı. Ul yoldıznamälär, törle bağuçılıq, aq yäki qara magiä, ekstrasenslar, däwalaw seansları turında yaza. Annan ber özek:
«Mesken tatar balası qayda ğına yuq xäzer: «Beloye bratstvo»da da ul, «Krayeugol'nıy kamen’»da da ul yalantäpi yöri, «Xare krişna» dip tä qıçqırıp yöri ul, baxay yäki äxmädiädä dä ul! Nindi ğafillek wä nindi nadanlıq! İnde okkul'tizm belän şöğellänüçe maxsus oyışmalar da barlıqqa kilde. Tatarçasın belmibez, bezdä alar yuq, bulmas dip tä ışanabız, inşalla, urısçasın ğına yazabız : «Assotsiatsia «ekologia nepoznannoğo», Mejdunarodnıy institut kosmiçeskoy antropologii h.b.» Yazmanıñ avtorı Aydar Xäyretdinov adaşqan millättäşlärebezne islamğa, millätneñ asılına qaytırğa öndi. Bu mäqäläne icat itüçe bäxäskä çaqıra, anıñ belän fiker alışırğa teläwçelär bulırmı-yuqmı kiläse atna matbuğatı küräster. Bikä Timerova.