Accessibility links

Кайнар хәбәр

Title News


Foat Urazay: Niçek kenä awır bulmasın, älege tragediä dönya cämäğätçelegen çeçen problemasına niçekter başqaçaraq qararğa mäcbür itte. Şul uq waqıtta ul, Rusiädäge bügenge rejimınıñ keşesezlek sıyfatların da bik açıq kürsätte. İñ teträndergäne — bu rejim öçen säyäsi ambitsiälärneñ häm yalğan ğorurlıq xiseneñ üz grajdannarı tormışına qarata östen buluı. Kilep tuğan ekstremal' xäldä Rusiä Prezidentı totıqlarnı qotqarunıñ möhimlegen tanısa da, faciğäneñ başı çeçen suğışına barıp totaşuın tanırğa telämäde... Ägär kiñ cämäğätçelek bitaraflıq yöqısınnan uyanmasa, Rusiädä mätäm könnäre alğa taba da bulıp toraçaq digän süz. [Mädäni comğa]

Totıq alu waqiğası häm Rusiä xaqimiätläreneñ bu nizagnı ni räweşle xäl itüe bu atna matbuğatında töp tema buldı disäk, yalğışmabız. Matbuğatta ğına tügel, başqa mäğlümat çaralarında da älege mäs'älä ozaq waqıt däwamında tikşerelde.Tatarstan matbuğatı üz çiratında başqa mäğlümat çaralarınıñ totıq alu waqiğasın niçek çağıldıruın yaqtırttı. Televidenie iñ operativ eşläwçe mäğlümat çarası bularaq, Mäskäwdä bara torğan xällärgä berençelärdän bulıp mönäsäbät belderde. Azatlıq radiosı inde xäbär itkänçä, Tatarstan televidenieseneñ turı efirında waqiğa başlanğan könne Prezident kiñäşçese Rafael Xäkim häm tapşırunı alıp barğan İrek Mortazin totıq aluçılar häm terrorçılıq xaqında fiker alışqan ide.

Bu söyläşü başqa telekanallarda, internetta häm matbuğatta zur bäxäslär kitep çığardı. Tapşıruda qatnaşqan tatar ictimaği üzäge räise urınbasarı Rinat Nurğali häm yazuçı Zölfät Xäkimneñ fikerläre ayıruça qarşılıqlı häm döres tügel dip tabıldı. Rafael Xäkimneñ suğışnı tuqtatu kiräklege turındağı süzläre, Nurğalineñ çeçennarnı watannarın saqlawçılar itep atawı häm Rusiä Prezidentınıñ härqaysısın mançu turındağı süzläre uñayınnan Zölfät Xäkimneñ süz uynatuı Efir telekompaniäse xäbärçeläre häm jurnalist Lev Ovrutskiy tarafınnan kisken räweştä gäyeplände.

Soñınnan kazan.ru digän internet säxifäse dä älege televidenie tapşıruınıñ eçtälegen häm aña mönäsäbäten qäğäzgä töşerep, üz säxifäsenä elep quydı. Şuña östäp, säxifä, Tatarstan xaqimiätlären terrorçılarnı yaqlawda gäyepläde. Время и деньги gäzite dä älege kompaniägä quşılıp, üz süzen äytte. «Tatar televideniesı terrorçılarnı yaqlımı?» digän mäqälädä Rafael Xäkim dä, İrek Mortazin da üz fikeren äytte. Gäzit älege şäxeslärgä, bigräk tä tapşırunı alıp baruçığa çeçen suğışına häm terrorçılarğa ber yaqlı qaraşnı teqdim itü kebek däğwä belderä. Älege gäzit Tatarstan kanalınıñ opponentların Efir telekompaniäsen dä tänqıtläp aldı. Çönki älege kanal totıqlar alğan könne erotik film kürsätkän bulğan ikän. Basmanıñ xäbärçeläre şulay uq, başqa mäğlümat çaralarına Rusiäneñ başqalasında barğan waqiğalarnı onıtıp, cırlı-biyüle tapşırularnı özmägän öçen da qänäğätsezlegen belderde. «Bez Rusiädä yäşibez, monı küptän añlarğa waqıt inde»dip yazdı gäzit. Ütkän atna matbuğat küzätüendä tatar matbuğatı älege qotoçqıç waqiğalarğa bitaraf qaldı digän bäya birgän idek, ämma bu atnada, tatar matbuğatında basılğan mäqälälär xäbärçelärneñ aktual mäsälälärgä bäya birü salätenä tel—teş tiderergä mömkinlek birmäde.

Tatarstan yäşläre gäzite totıq alu waqiğaların yaqtırtqanda batırçılıq kürsätergä tırıştı. Basma räsmi qaraş belän genä çiklänmiçä, oppozitsion matbuğatnıñ fikeren dä işetterde. Mäsälän anda Azatlıq radiosında yañğırağan fikerlär çağılış taptı, radinıñ urıs telendä yäşläwçe xezmäte täqdim itkän mäğlümätlar dä dönya kürde. Mädäni comğa gäzitendä Foat Urazay totıq alu waqiğasın analizlap, tübändegelärne yazıp çıqtı. Niçek kenä awır bulmasın, älege tragediä dönya cämäğätçelegen çeçen problemasına niçekter başqaçaraq qararğa mäcbür itte. Şul uq waqıtta ul Rusiädäge bügenge rejimınıñ keşesezlek sıyfatların da bik açıq kürsätte. İñ teträndergäne — bu rejim öçen säyäsi ambitsiälärneñ häm yalğan ğorurlıq xiseneñ üz grajdannarı tormışına qarata östen buluı. Kilep tuğan ekstremal' xäldä Rusiä Prezidentı totıqlarnı qotqarunıñ möhimlegen tanısa da, faciğäneñ başı çeçen suğışına barıp totaşuın tanırğa telämädä... Ägär kiñ cämäğätçelek bitaraflıq yöqısınnan uyanmasa, Rusiädä mätäm könnäre alğa taba da bulıp toraçaq digän süz. — digän süzlär bar Foat Urazaynıñ mäqäläsendä. Avtor yazğança, totıqları qotqaru operatsiäse, ximik mätdälärne qullanu cämäğätçelektä küp sorawlar tudırdı. Вечерняя Казань gäzite Qazanda bilgele keşelär arasında şundıy soraştıru uzdırdı. Ellekke televidenie diktorı Abdulla Dubin Çeçen suğışı barğan waqıtta qurqınıç saqlanaçaq. Terrorçılarnı ciñgännän söñ masayıp yörergä tügel, ä mäsäläne xäl itärgä kiräk, - dip cawap birgän. Tabibä Dina Mejvetdinova nindi ğaz qullanğanın belü, keşelärne qotqaru öçen bik möhim di. Älege fiker alışuda qatnaşqan maxsus xärbi bülek äğzäse häm prokaratura xezmätkäre bezneñ sorawlar yuq, barısı da bik döres eşlände dip cawap birä. Şähri Qazan gäzite dä älege xälgä üz qaraşın belderde.Mäsälän ul tatar ictimaği üzägeneñ möräcäğätlären bastırıp çığardı.

Gäzitlärdä çallı millätçeläre eşe dip täqdim itelä torğan, yaña tözelä başlağan pravoslav ğibädät yörtınıñ divarın watu eşe, bu atna matbuğatında aktiv räweştä tikşerelde. Жизнь gäzitendä «ğadi pensioner apa pravoslav xramnı cimerde» digän baş astında ber mäqälä çıqtı. Yazmanıñ avtorı, ğawğalı tarixları belän tanılğan jurnalist Gleb Postnov, bu yulı da bäxäs kiterep çığarığa uylıy dip şiklänerğä mömkin ide. Ämma mäqälä bik tınıç ruxta yazılğan bulıp çıqtı. Avtor bernindi millät ara, din ara nizagnıñ bulmawına basım yasıy. Xäbärçeneñ yazğanına kürä, yaña salınğan divarnı cimergän apa, şuşınnan yıraq tuğel üsep utırğan 3 qayın ağaçın saqlarğa tırışqan. Bu qayınnarnı ul üzeneñ abıysı belän bergä utırtqan bulğan häm bu ağaçlar aña ülğän tuğanınıñ qäbere kebek qäderle ikän. Ägär Çallıdağı parkta pravoslav kompleks tözelä qalsa, bu ağaçlar saqlanmas ide.

Nailä apa Fazlıyıva xaqimiätlärgä yazıp qarağan, veteran dusları belän açlıq iğlan itkän, annan soñ xälneñ üzgärüenä ömmet uyanğan bulğan. Çönki tözeleşneñ urının üzgärtü turında kileşengän, ämma ul berniçä metrğa ğına küçerelgän bulğan.

Жизнь gäzite xäbärçese Oleg ataqaynıñ işegen açıp kerü turışılıqları turında söyli. Ataqay açulanıp, min sezgä läğnät uqiyaçaqmın, dip ozatıp cibärde. Rayon xaqimiätläreneñ işegen açıp qaradım, ul da bireşmäde. Çallıda cimerelgän xram temasına, tıyu salğannar digän tä'sir qala. Nailä apağa qarata, tikşerüçelär millekne añlı räweştä yuq itü digän 167 mätdä nigezendä cinäyät eşe açqan. Pensioner apa üzen gäyepli dip sanamıy. Ul kön sayın abıysı utırtqan qayınnar yanına kilüen däwam itä. Alarnı qoçıp tora. Qart küzlärdän yäşlär ağa. Abıysı belän ul närsä turında serläşäder, anısın çamalap qına belep buladır.

Жизнь gäzite bu xälne menä şulay yaktırttı. Восточный экспресс gäzite dä elege waqiğalarğa iğtibarnı yunältep, üz uquçılarına «ubırlı qarçıqlarğa yaumı?» digän yazmanı täqdim itte. Gäzit bu xälneñ mäzäk häm ayanıç yaqların sürätli. Qarşılıq çarasın oyıştıruçılarnı, yäğni 60 yäşkä citkän berniçä äbine bik tä qurqınıç cinäyätçelär sıman qulğa alğannar, dip yaza gäzit. Alarğa tağılğan millekne bozu, wäxşilärçä cimerü, häm millät ara ızğışqa qotırtu digän mätdälär nigezendä älege äbilärne 20 yılğa irektän mährüm itärgä mömkinnär. Gäzit xäbärçeläre dä bu xälgä uz añlatmaların birä. Çallıda millät ara häm din ara nizagnıñ buluı mömkin mikän? 90 nçı yıllarda, respublikada millät ara wäzğıät bik kierenke bulğan çaqta da, pravoslav ğibädät yörtları tiräsendä ber qayçanda nizağlar bulmadı. Yaqşı rayonda, yılğa portı yanında pravoslav xram tözelgändä dä bernindi problemlar kilep çıqmadı. Mäskäw mäğlümat çaraları tarafınnan islam estremistlarınıñ oyası dip täqdim itelä torğan Çallıda, 19 ğasır çirkäwläre şähärdä berençe mäçet tözelgänçegä qädär torğızılğan ide. Din ara konfliktlar turındağı süzlär nigezleme soñ?— dip yaza Восточный экспресс gäziteneñ xäbärçeläre. Basma älege xälgä «cimerüne bir niçek tä aqlap bulmasa da, nizagnıñ kiskenläşüenä kitergän xaqimiätlärneñ dä monda gäyebe zur» digän ruxtağı bäya birä.

Восточный экспресс gäziteneñ krizistan soñ yaña sanı basılıp çıqtı. Anda Ägerce rayonı başlığın üterüdä elleke rayon başlığı gäyeple digän şaqqatırğıç xäbär basılğan. «Sladko» konsternına kergän Qazannıñ «Zarya» konditer şirkäteneñ citäkçeläre üz urınnarınnan ni säbäple kitüläre xaqında aktual äñgämä urnaştırılğan. «Tatar ğasırı» säxifäsendä Azatlıq radiosınıñ tatar—başqort redaksiäse citäkçese, tanılğan millättäşebez Färit Aği (İdelle) belän äñgämä urın alğan. «Timer pärdäneñ tege yağınnan kilgän keşe» dip isemlängän äñgämädä Färit efände, Azatlıq radiosında eşli başlawı, sovet yıllarında radio belen xezmättäşlek itkän jurnalistlar, ul yıllardağı wäzğıyät, ğomum milli problemalar xaqında fikerläre belän urtaqlaşa. Küpçelek gäzitlärdä jurnalistika fakultetınıñ 40 yıllığı zur çağılış taptı. Bu añlaşıla da, här gäzittä şuşı fakultetnı tämämlağan şäkertlär eşli. Şähri Qazan gäzitendä «Biredä uylarğa öyrätälär» digän soraştıru näticäläre basılıp çıqqan. Anda şuşı fakultetnı törle yıllarda tämämlağan, ä xäzer törle gäzitlärdä baş möxärrir urınbasarı,cawaplı särkätip, bülek mödire bulıp eşlägän keşelär uqığan yıllarnı häm niçek jurnalist hönären saylawı turında fikerläre belän büleşä.

Mädäni comğa gäzite jurnalistika bülegendä elektron mäğlümat çaraları kafedrası açıluı xaqında xäbär itep, Qazan däwlät universitetınıñ jurnalistiqk fakultetı zamança belgeçlärne ezerli ala digän näticä yasıy.

Bikä Timerova.
XS
SM
MD
LG